Moet de koning terug in het formatieproces na de verkiezingen?
Een formatie zoals na de Tweede Kamerverkiezingen van 2021, dat wil iedereen in de politiek deze keer voorkomen. Een diepe vertrouwenscrisis leidde toen tot een formatierecord van 299 dagen. De verkiezingen zijn pas over een maand, toch zijn veel politici al bezig met de periode daarna.
Sommigen pleiten zelfs voor een terugkeer van de koning in het formatieproces. Vanmiddag debatteert de Tweede Kamer om tot nieuwe spelregels en afspraken te komen.
Positie Omtzigt
Maar het waren in die formatie van toen natuurlijk niet de spelregels waardoor de vlam in de pan sloeg. Dat was het gevolg van politieke ontwikkelingen, verkeerde inschattingen en fouten.
Zo woedde in het CDA maandenlang een discussie over het partijleiderschap. En werd via een foto van aantekeningen van verkenner Ollongren duidelijk dat in een vroeg stadium over de positie van toenmalige CDA-Kamerlid Omtzigt was gesproken.
Over die kwestie sprak premier en VVD'er Rutte niet de waarheid. D66-partijleider Kaag sprak in het 1-aprildebat de woorden "hier scheiden onze wegen" en Segers van de ChristenUnie zei enkele dagen na het debat niet meer in een nieuw kabinet te willen met Rutte. Later gingen de partijen toch samen in een kabinet zitten onder leiding van premier Rutte.
Dat was allemaal niet gebeurd als niet zo snel na de verkiezingen al zo politiek inhoudelijk was gesproken door de verkenners, denken politici nu. Dat de spelregels duidelijker moeten, vindt ook een commissie op verzoek van de Tweede Kamer.
Ook de Raad van State wil dat en pleit voor een vaste functionaris als verkenner na Tweede Kamerverkiezingen. De eigen vicepresident wordt daarvoor gezien als een geschikte kandidaat.
'Geef koning weer rol in formatie'
CDA-Kamerlid Bart van den Brink wil juist een terugkeer van de koning in het formatieproces zoals voor 2012 gebruikelijk was. "Hij is de persoon die boven de partijen staat." Dat leidt tot een betere start van de formatie, vindt hij. "Iedereen kan dan zijn verhaal doen en vertellen hoe hij of zij de verkiezingsuitslag ziet en wat de voorkeur is voor een informateur, zonder dat dat gelijk heel partijpolitiek wordt gemaakt."
De BBB, SGP en de ChristenUnie willen dat ook, maar een meerderheid hangt af van de VVD en de PVV. De VVD neemt het voorstel serieus en geeft een oordeel na het debat. Wat de PVV wil is nog onbekend.
D66-Kamerlid Joost Sneller is tegen. Neutraliteit is met de koning volgens hem ook niet gegarandeerd. "Uit het verleden blijkt ook wel dat er af en toe wat politieke inkleuring was door het staatshoofd." En gemeenteraden tonen volgens hem dat verkenners met wat afstand tot de politiek prima werken.
Rommelige proces
Of de spelregels echt veranderen, zien we vanmiddag. De Kamer heeft in ieder geval ideeën genoeg: bijvoorbeeld jongeren meer stem geven in het formatieproces (CU), hoorzittingen met bewindspersonen (D66 en Volt), Kamerambtenaren als ondersteuning (D66) en een maximale termijn aan verschillende fases in de formatie (Omtzigt, Ja21 en Volt).
En anders blijft het bij het oude, ietwat rommelig proces. Uiteindelijk heeft dat toch nog altijd een nieuw kabinet opgeleverd.
