'Kijk bij afbouwen fossiele subsidies vooral naar wat energietransitie helpt'
Het gaat er al een tijdje over: het afschaffen van fossiele subsidies, oftewel de belastingvoordelen en vrijstellingen voor het gebruik van aardgas, kolen en olie. Volgens het demissionaire kabinet krijgt de fossiele industrie zo'n 40 tot ruim 46 miljard euro subsidie per jaar. En Extinction Rebellion voert actie om deze belastingvoordelen zo snel mogelijk af te schaffen. Deze week nam de Tweede Kamer een motie aan die het kabinet opdraagt voor het eind van het jaar met een afbouwplan te komen: welke subsidies kun je wanneer afschaffen?
Vandaag komen het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) en Centraal Planbureau (CPB) met een rapport over precies die vraag. Conclusie: het wordt nog een hele kluif. "Het lijkt misschien een no-brainer, maar er zitten juist heel wat hersenkrakers tussen", zegt PBL-onderzoeker Herman Vollebergh.
Volgens Vollebergh is het een 'no-brainer' dat belastingvoordeel voor het gebruik van fossiele brandstof moeilijk te rijmen is met ambitieus klimaatbeleid. Maar, zo schrijven hij en zijn collega-onderzoekers, de discussie erover is nu te veel gericht op hoeveel geld ermee is gemoeid en te weinig op hoe zinvol het is bepaalde regelingen af te schaffen.
Verkeerde knoppen
Een van de belangrijkste conclusies uit het rapport: "Pas op dat je niet aan de verkeerde knoppen draait". Niet alle afgeschafte subsidies komen de energietransitie ten goede. In het rapport wordt het voorbeeld genoemd van het verlaagde belastingtarief voor grootverbruikers van elektriciteit. Als je dat tarief fors omhoog schroeft, wordt elektriciteit duurder en wordt het minder aantrekkelijk voor bedrijven om over te stappen van aardgas op elektriciteit.
Welke regelingen moet het demissionaire kabinet volgens de onderzoekers dan wel aanpakken? Men kan de pijlen beter richten op de producent van de elektriciteit dan op de consument, zegt Vollebergh. "Als er belasting geheven zou worden voor het opwekken van stroom met gas en kolen, dan krijg je meer druk om duurzaam op te wekken. En daarmee geef je een prikkel de goede kant op, daarmee help je de energietransitie."
Volgens de onderzoekers is het daarnaast zinvoller om fossiele subsidies op een andere manier te bekijken. PBL en CPB hebben vooral de uitstoot in het vizier waarvoor een zogenoemd beprijzingstekort geldt. "Dus waarbij de vervuiler nog niet betaalt", legt Vollenbergh uit.
Voor de uitstoot die nog niet belast wordt, heeft het PBL de klimaatkosten, berekend (uitgaande van 130 euro maatschappelijke schade per ton CO2-uitstoot). Daarbij komen zij ook uit op ruim 13 miljard euro's. Die schrijven de onderzoekers vooral toe aan de scheep- en de luchtvaart, die voor hun kerosine en stookolie nog geen belasting betalen. Maar ook de gratis emissierechten voor zware industrie in het Europese emissiehandelsysteem en de ontbrekende of lage energiebelasting voor industrie schaden volgens de onderzoekers het klimaat. "Daar moet je prioriteit aan geven."
2, 5, of 7 jaar?
Kijk daarbij naar welke afspraken en regelingen er op nationaal en Europees niveau zijn, adviseren de adviesbureaus. Accijnzen op brandstof voor vliegtuigen en schepen zijn alleen Europees af te spreken. En veel uitstoot zal via het eerdergenoemde ETS-systeem worden verminderd. Een ander belangrijk advies, volgens Vollenbergh: staar je niet blind op de energiebelasting. Er zijn ook nog een hoop andere knoppen waar de politiek aan kan draaien, zoals de aanschafbelasting (bpm) en motorrijtuigenbelasting en exportkredietverzekeringen.
In een kritische reactie op het rapport stelt Stichting Onderzoek Multinationale Ondernemingen (SOMO) dat het feit dat "afbouw een hersenkraker is, niet betekent dat we er niet samen aan moeten gaan". SOMO maakte eerder samen met andere klimaatorganisaties een eigen berekening van de fossiele subsidies. "De benadering om te kijken naar maatschappelijke kosten van uitstoot is goed, maar de vraag is: wat is die schade? Het PBL gaat hier uit van 130 euro per ton, dat is echt heel laag, zeker als je ook de gezondheidsschade meeneemt", zegt Boris Schellekens van SOMO.
Bij het demissionaire kabinet ligt nu de taak om aan te geven welke subsidies binnen twee, vijf of zeven jaar af te bouwen zijn. Maar kan Nederland zo snel van fossiele subsidies af? Veel bedrijven geven aan dat zij door het volle stroomnet en het ontbreken van genoeg groene waterstof nog helemaal niet kunnen verduurzamen.
Daar moet men dan ook rekening mee houden, zegt Vollebergh. "Wij pleiten echt wel voor 'de vervuiler betaalt', maar kijk wie het kan dragen. En faseer de subsidies voor bedrijven die echt nog niet kunnen vergroenen later pas uit."
Wat zijn fossiele subsidies? Verslaggever Danny Simons legt het je in de onderstaande video in twee minuten uit:
