Discussie over uitbreiding EU barst los in Spaanse stad Granada
Lange tijd was uitbreiding van de Europese Unie een taboe, inmiddels lijkt het onvermijdelijk. Het gaat nauwelijks meer om de vraag óf er landen bij komen, de focus ligt al op welk land en wanneer. Er is wel een punt van zorg: de EU is helemaal niet klaar voor uitbreiding, stellen experts.
Vandaag is de uitbreiding in het Spaanse Granada gespreksonderwerp nummer één. Daar komt de Europese Politieke Gemeenschap (EPG) bij elkaar. 47 landen die het Europese continent met elkaar delen: behalve de EU-landen kregen nog twintig andere leiders een uitnodiging.
De oprichting van de Europa-club kwam snel na de inval van Rusland in Oekraïne, vanuit de gedachte dat de EU de banden met andere Europese landen veel strakker moet aanhalen. De EU wil daarnaast voorkomen dat Rusland, en ook China, hun macht in Europa nog verder uitbreiden. En daarom staan er nu negen landen op de nominatie om toe te treden tot de EU.
Naast Oekraïne gaat het om Moldavië, Georgië en zes landen op de westelijke Balkan. De meeste landen zijn al kandidaat-lid. Oekraïne hoopt dat tegen het einde van dit jaar de officiële toetredingsgesprekken kunnen beginnen. De EU neemt daar binnenkort een beslissing over.
Maar de EU zal niet alleen een oordeel moeten vellen over nieuwe landen, de EU moet ook zelf aan de bak. Dat lijkt althans onvermijdelijk als je ziet wat de gevolgen zouden zijn van toetreding van de negen landen onder de huidige omstandigheden. Vrijdag praten de EU-landen daar op een informele top onderling over verder.
Hervorming noodzakelijk
Via de Financial Times lekte deze week een studie uit naar de financiële gevolgen van de toetreding. Rijke landen zoals Frankrijk, Duitsland en Nederland moeten meer gaan betalen aan de EU om de nieuwe, armere landen overeind te houden. En veel EU-landen die nu onder de streep nog geld van de EU krijgen moeten dan juist gaan betalen. Dit zullen landen nooit zomaar slikken. Hervorming lijkt noodzakelijk.
Vorige maand verscheen al een discussiestuk over de hervorming en de uitbreiding van de EU. Het is geschreven in opdracht van de Franse en Duitse ministers van Europese Zaken. In Sailing on High Seas doen twaalf experts uit beide landen aanbevelingen. Ze pleiten onder andere voor meer betrokkenheid van burgers en meer openheid, maar ook voor politiek gevoeliger zaken als simpelere besluitvorming, gezamenlijke Europese schulden en meer geld voor de Unie.
Om dat voor elkaar te krijgen moet de EU drastisch op de schop, en snel ook. De auteurs willen dat de EU-leiders op hun top in december toezeggen dat de Unie in 2030 intern klaar is voor verdere uitbreiding. In datzelfde jaar zouden ook de toekomstige nieuwe EU-landen klaar moeten zijn voor toetreding. Aan ambitie dus geen gebrek. Voor sommige lidstaten wellicht een beetje te veel, erkennen ook de auteurs.
Bij zulke drastische veranderingen ligt een verdragswijziging voor de hand. Maar dat ligt politiek heel gevoelig na de poging in 2005 om tot een Europese grondwet te komen. Onder meer Nederland en Frankrijk stemden daar in een referendum tegen.
Deels uit elkaar
De auteurs in het Frans-Duitse stuk stellen vast dat voor de EU "het moment van de waarheid" gekomen is: als "vooruitgang" voor alle 27 leden tegelijk niet mogelijk blijkt, dan is het misschien onvermijdelijk en beter om deels uit elkaar te gaan. Met een kopgroep van landen die harder gaat, maar ook mogelijkheden voor landen om juist lossere vormen van samenwerking aan te gaan.
De komende jaren zal blijken welke van de vergaande voorstellen de eindstreep gaan halen. De EU is in de praktijk niet zo van de hemelbestormende plannen. Ook al kan er in tijden van crises veel. Zoals tijdens de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne, toen er in razend tempo een gezamenlijk gefinancierd coronaherstelfonds kwam en de EU-landen samen munitie gingen kopen.
In het gewone leven blijft de EU vooral: "kicking the can down the road", voortmodderen in de hoop dat het probleem zich vanzelf oplost. Maar die houding lijken de leiders zich nu niet te kunnen permitteren. De discussie over uitbreiding barst vandaag in Granada in alle hevigheid los.
