IJsberen lijken een groot deel van het jaar veranderd te zijn in landdieren. Het is opvallend hoe ze zich hebben aangepast aan klimaatverandering, zien onderzoekers op Spitsbergen in de Noordelijke IJszee.
Maar de experts maken zich ook zorgen. Want ijs is en blijft van levensbelang voor het overleven van de diersoort.
Halsband
Dé ijsbeer-expert van het Noordpoolgebied is Jon Aars, verbonden aan het Noorse onderzoeksinstituut Norsk Polarinstitutt in Tromsø. Elk voorjaar vliegen Aars en zijn team over Spitsbergen om het doen en laten van ijsberen te traceren.
Hebben ze een volwassen exemplaar in het vizier, dan verdoven ze dat met een pijl vanuit de helikopter. Volwassen vrouwtjes krijgen vervolgens een halsband. Eén keer per dag verzendt de halsband per satelliet de positie van elke ijsbeer. De gegevens die Aars vervolgens verzamelt, staan aan de basis van het onderzoek naar de invloed van klimaatverandering op het gedrag van de ijsberen.
Aars ziet dat de ijsberen zich vooralsnog goed aanpassen aan het landleven:
De Barentszee, waar Spitsbergen in ligt, bevriest nu zo'n vier maanden per jaar minder dan drie decennia geleden. "Vooral in het voorjaar smelt het ijs steeds sneller de afgelopen tientallen jaren", zegt geoloog Wim Hoek (Universiteit Utrecht).
Dat heeft grote gevolgen voor het gedrag van de ijsberen, zegt Aars. "Ze hebben een veel kortere periode waarin ze kunnen jagen op ijs. Wat we zien is dat ze veel meer op land zijn dan vroeger."
Op Spitsbergen is de ijsbeer sinds 1973 beschermd. Daarvóór was het toegestaan op het dier te jagen, en dat gebeurde ook. De vacht van de ijsbeer was en is gewild en kostbaar.
Destijds werden de ijsberen op Spitsbergen niet geteld. De populatie wordt pas sinds 2004 structureel bijgehouden. Nu, bijna twintig jaar later, is er van een krimp of groei eigenlijk geen sprake. Op Spitsbergen leven volgens Aars tussen de 250 en 300 ijsberen. In de Barentszee als geheel zijn dat er ongeveer 3000. Niet wezenlijk anders dan in 2004.
Wat is er dan wel veranderd? Kort: hun gedrag. Doordat de Barentszee minder lang bevriest hebben de ijsberen hun jachtgebied veranderd. Hun menu bestaat bijvoorbeeld uit ganzeneieren of een rendier. Aars: "De beren redden zich prima. Maar we moeten erachter komen waar de grens ligt van wat ze nog aan kunnen."
Geweer
Een hongerige ijsbeer is uiterst agressief. De bevolking van Spitsbergen is gewaarschuwd en verlaat de veilige omgeving van het stadje Longyearbyen alleen met een geweer onder handbereik. Dat is ook verplicht.
Line Nagell Ylvisåker weet dat maar al te goed. De hoofdredacteur van de Spitsbergse krant Svalbardposten kwam een ijsbeer tegen terwijl ze met haar kinderen op pad was. "Hij kwam best dichtbij dus dat was eng."
"We hebben altijd een geweer bij ons, en een seinpistool om ze weg te jagen. De afgelopen decennia keren ze weer terug. We moeten ons klaarmaken voor meer ontmoetingen tussen beren en mensen."
De terugkerende ijsberen zijn niet de enige verandering in Ylvisåkers omgeving. Ze schreef er het boek Mijn Wereld Smelt over. "De overheid hier neemt veel veiligheidsmaatregelen, bijvoorbeeld om te voorkomen dat de rivier niet plotseling overstroomt door het smeltwater."
'Niet ineens bruine beren'
Kan de ijsbeer bij voortsnellende klimaatverandering veranderen in een (volledig) landdier? Daarover is Aars duidelijk: dat gaat niet gebeuren. "De data laten zien dat ijsberen niet voorkomen op plekken waar het hele jaar geen ijs is. Evolutionair veranderen ze niet snel genoeg. Het worden niet opeens in een paar generaties een soort bruine beren."
Voor een ijsbeer is het verblijf op land dus een uitstapje. Dat ze er steeds vaker te vinden zijn, is geen toeval. Het beest is een metafoor van de klimaatverandering.
Met dank aan de Nederlandse bioloog Jouke Prop, die tijdens zijn onderzoek naar de interactie tussen brandganzen en ijsberen op Spitsbergen, de ijsberen van heel dichtbij weet te filmen.
