Nederlandse expeditie op Spitsbergen gehinderd door ijsberen

• 

  Heleen Ekker

  redacteur Klimaat en Energie

"Het plan is opnieuw gewijzigd. We hadden een prachtig plan om naar de meren te gaan, maar er is weer een ijsbeer opgedoken." De wetenschappers aan boord van het schip Ortelius, die onderzoek doen naar klimaatverandering op Spitsbergen, werden zondagmiddag toegesproken door expeditieleider Jan Belgers. Voor de derde dag op rij leidde de aanwezigheid van ijsberen ertoe dat de expeditie, die is opgezet door Nederlandse wetenschappers, niet verloopt zoals gehoopt.

Gistermiddag en vrijdag konden de onderzoekers de Ortelius niet verlaten vanwege ijsberen aan de wal. Zaterdag konden ze wel aan land, maar moesten ze in allerijl geëvacueerd worden vanwege een ijsbeer. Dat die er zoveel zijn, komt waarschijnlijk door het snelle smelten van het zee-ijs dit voorjaar. Daardoor zitten de beren vast op het land, tot in het najaar, want pas dan ontstaat er weer zee-ijs.

De ijsberen vormen een nieuwe tegenslag voor de onderzoekers. Om het schip te verlaten moeten ze op zee overstappen op een rubberboot, maar de eerste dag was er te veel mist om aan land te kunnen gaan. De tweede dag was de golfslag te hoog. Ook is er inmiddels corona uitgebroken aan boord.

Toch heeft de expeditie ook successen geboekt. De onderzoekers zijn drie keer aan land geweest en hebben een deel van hun veldwerk gedaan.

Volgens expeditieleider Belgers zijn er meer ijsberen dan verwacht. "Meestal zijn er een paar, maar nu zitten er waarschijnlijk tientallen in de buurt die je niet ziet in het landschap. De beren hebben als het ware de bus gemist", verklaart hij. Als het zee-ijs zich in de lente terugtrekt, blijven de beren het liefst op het ijs. Maar als dat plotseling sneller smelt dan verwacht, wordt een beer erdoor overvallen. "Die weet nou eenmaal niet wanneer het laatste stukje ijs er is."

Voor ijsberen is dat geen goed nieuws. Vooral niet voor moederdieren en hun jongen die achterblijven. "De ijsberenpups overleven dit vaak niet." In de buurt van Edgeøya worden de meeste ijsbeertjes van Spitsbergen geboren op kleine eilanden. Daarom is dat beschermd gebied. De ijsberen die de zomer moeten zien te overleven op land, zullen zich met andere dieren moeten voeden dan zeehonden.

Grazende ijsberen

Ze eten bijvoorbeeld eieren van ganzen, of proberen rendieren te eten en vogels te vangen. "Op een gegeven moment gaan ze zelfs gras grazen. Alles om hun maag te vullen. Maar daarop overleven ze doorgaans niet", zegt Belgers.

In alle jaren dat hij er komt ziet hij het zomerijs steeds vaker snel verdwijnen. "Vroeger had je dikker meerjarig ijs, dat veel langer bleef liggen. Nu is er alleen nog maar éénjarig zomerijs, en dat is sneller weg."

De stelregel is dat alleen aan land wordt gegaan als er geen enkele ijsbeer wordt gezien. Het zijn beschermde dieren, en ze zijn gevaarlijk voor de mens. Gewapende gidsen begeleiden mensen die aan land gaan. Schieten doen ze alleen in uiterste noodzaak, maar dat gebeurt vrijwel nooit.

'Wachten om te knallen'

De sfeer aan boord lijdt er nauwelijks onder dat de plannen voortdurend wijzigen. "Je hebt van tevoren een plan A, maar ook een plan B, C, of D", zegt Martine van den Heuvel van de Wageningen Universiteit.

Bovendien heeft zij het geluk dat ze onderzoek doet op zee, vanuit een kleiner bootje, en niet aan land hoeft. Ze onderzoekt of er nieuwe vissen en andere soorten voorkomen, door het opwarmende zeewater. "Wij hebben al 84 monsters kunnen nemen, dus zijn niet ontevreden."

Voor Ingeborg Mulder, eveneens uit Wageningen, ligt dat anders. Haar onderzoek moet plaatsvinden in een specifiek zoetwatermeertje. Ook zij wil watermonsters nemen, om met dna-onderzoek te bekijken welke zoetwatervissen er voorkomen.

Ze hoopt later in de week alsnog van boord te kunnen gaan. "Je zit maar te wachten, en zorgt voortdurend dat je alles klaar hebt staan om te kunnen vertrekken, om te kunnen knallen, zeg maar."