Bart Rutten
redacteur Nieuwsuur
Bart Rutten
redacteur Nieuwsuur
Nederlandse boeren slagen er steeds beter in vogelgriep buiten hun kippenstallen te houden. Maar aan de andere kant van de wereld verspreidt het virus zich in moordend tempo. Nu het virus dreigt over te slaan naar Antarctica vrezen experts voor een "massaslachting".
Ieder nadeel heeft z'n voordeel, redeneert viroloog Thijs Kuiken. "Op dit moment is het nog een ver-van-mijn-bed-show." Maar als filmpjes van massaal stervende pinguïns straks onze Instagram-tijdlijnen bereiken, beseffen we eindelijk hoe groot dit probleem is.
Het virus raast al maanden over Zuid-Amerika. Alleen al in Peru en Chili zijn een half miljoen dode wilde vogels en zoogdieren geteld. Het daadwerkelijke aantal sterfgevallen ligt vermoedelijk veel hoger.
Deze week werd bekend dat het virus voor het eerst ook de Galapagoseilanden heeft bereikt. Het is nu lente op het zuidelijk halfrond, dus trekken vogels naar het zuiden. Antarctica is daarom de logische volgende stap.
Het wordt een slagveld met miljoenen doden.
Als vogelgriep inderdaad voor het eerst in de geschiedenis voet aan wal zet op de Zuidpool is het hek van de dam, zegt ecoloog Marcel Klaassen. Daar leven zó veel vogels dicht bij elkaar dat het virus zich als een lopend vuurtje verspreidt. "Het wordt een slagveld met miljoenen doden."
Volgens viroloog Kuiken is het niet de vraag óf, maar wanneer een besmette vogel Antarctica bereikt. De kans dat pinguïns resistent zijn voor de virusvariant is minuscuul, zegt zijn collega Klaassen. "Want er zijn al gevallen bekend van besmette pinguïns in Zuid-Afrika en Zuid-Amerika."
Kunnen we nog iets doen om dit te voorkomen? Eigenlijk niet, zeggen de deskundigen. Vogelonderzoeker Mardik Leopold van de Wageningen Universiteit reisde in april nog naar Antarctica en zag met eigen ogen hoe ze daar maatregelen treffen die hij omschrijft als "feelgoodmanagement".
"Toen we aankwamen met ons schip kregen we de instructies dat we alles schoon moesten maken. Onze handen, onze schoenen. Maar dat helpt niet. Op het dak van ons schip zaten een paar vogels die met ons mee waren gereisd. 'Die moet je doodschieten', zei ik tegen de schipper. Maar dat is natuurlijk een heel onwelkome boodschap."
In landen als Nederland worden dode vogels in het wild snel opgeruimd. Dat remt verdere verspreiding. Op Antarctica is dat niet te doen. Er woont namelijk niemand, alleen een handjevol wetenschappers die tijdelijk in onderzoekstations verblijven.
Het is ver weg, het beïnvloedt onze koopkracht niet.
Toch hoopt Thijs Kuiken dat we goed registreren welke vogelsoorten sterven en hoeveel. Zo kunnen wetenschappers in de toekomst beter beleid maken. Kuiken doet zelf ook een duit in het zakje. Onlangs schreef hij met andere experts een rapport over vogelgriep in Zuid-Amerika. "Maar dat werd door weinig media opgepikt. Het is ver weg, het beïnvloedt onze koopkracht niet."
Mag je ingrijpen in de natuur?
Mardik Leopold fantaseert hardop over een revolutionaire vaccinatiestrategie: met een soort sproeivliegtuig over natuurgebieden vliegen om een vaccin over pinguïns uit te storten. "Zo ver zijn we nog lang niet, al is het denkbaar voor de verre toekomst." Maar het is duur, nog niet ontwikkeld en bovendien zijn er ethische bezwaren. "Mag je wel ingrijpen in de natuur?"
Vooropgesteld: het is niet zo dat pinguïns volledig uitsterven als gevolg van vogelgriep. Maar bij andere vogelsoorten kan dat wel, zeggen de experts. Zeker de soorten die de afgelopen jaren flink in populatie afnamen als gevolg van klimaatverandering en overbevissing.
Hoe erg is dat? Is het leven van de misschien wel allerlaatste Antarctische aalscholver waardevoller dan dat van een van de vele meeuwen op Texel? Ja, zeggen de deskundigen. Het is doodnormaal dat diersoorten verdwijnen en andere ontstaan. Maar dat moet dan wél gebeuren om 'natuurlijke' redenen.
"Wat in dit geval een beetje lullig is, is dat wíj dit virus hebben gefaciliteerd", zegt Leopold. Vogelgriep ontstond immers in de pluimveesector die steeds meer uit z'n voegen barst. Hij krijgt bijval van collega Klaassen: "Was dit maar botte pech, zoals een vulkaanuitbarsting. Maar deze ziekte heeft niets met de natuur te maken."
Niets meer aan te doen?
Het verloop het virus is moeilijk te voorspellen. Maar het meest waarschijnlijke scenario is dat de huidige variant nog lang voortwoekert en wilde vogels langzaamaan steeds meer immuun worden. Een tweede scenario is desastreuzer voor de mens: het virus muteert zodanig dat het overdraagbaar wordt tussen mensen en een nieuwe grieppandemie veroorzaakt.
De deskundigen die met Nieuwsuur spraken denken niet dat het zo'n vaart loopt. Tegelijkertijd benadrukken ze dat aan de huidige variant bijna niets meer te doen is. Idealistische vergezichten zoals het verkleinen van de pluimveesector helpen alleen tegen een volgende virusuitbraak.
Tot die tijd is het hopen op een wonder: dat de huidige variant aan de Zuidpool voorbijgaat. Kuiken is weinig optimistisch en vreest dat Antarctica niet het laatste continent is. "Want vogelgriep heeft Australië ook nog niet bereikt."
Nieuwsuur maakte in mei deze video over vogelgriep:
