Het was een sensatie: drie jaar geleden brachten drie vrouwen de laatste dictatuur van Europa aan het wankelen. De belangrijkste oppositiekandidaten in Belarus waren gevlucht of opgepakt, maar in de vrouwelijke echtgenoten en campagneleiders van die mannen zagen de machtshebbers geen bedreiging.
Drie jaar later zit president Aleksandr Loekasjenko nog altijd stevig in het zadel. En de oppositie, die valt langzaam uiteen. Wat is er gebeurd?
Miljoen Belarussen protesteren
Even terug naar 2020. Loekasjenko, al sinds 1994 aan de macht, gaat bij de verkiezingen opnieuw op voor het presidentschap. Tijdens de campagnes pakt het regime de drie belangrijkste uitdagers op. De vrouwen die hun plek innemen, verenigen de hele oppositie en komen met één presidentskandidaat: Svetlana Tichanovskaja.
De drie vrouwen brengen een enorme protestbeweging op de been. Voor het eerst lijkt de dictatuur écht onder druk te komen.
Toch claimt Loekasjenko uiteindelijk de overwinning. Maar de oppositie en de internationale gemeenschap geloven hem niet: die verwijten hem vervalsingen en fraude. Meer dan een miljoen mensen gaan de straat op in hoofdstad Minsk om het aftreden van Loekasjenko te eisen. De protesten worden keihard onderdrukt; duizenden Belarussen belanden in de gevangenis.
Tichanovskaja wordt onder druk gezet en vlucht het land uit. Van de drie blijft alleen Maria Kolesnikova achter. "Ze heeft haar paspoort gelijk verscheurd en uit het raam gestrooid", zegt Ivan Kravtsov, destijds haar campagneleider. "Dat was een cruciaal besluit."
Datzelfde jaar nog wordt Kolesnikova opgepakt. Desondanks noemt Kravtsov het "een rationeel besluit van Kolesnikova om te blijven. Want door Belarus te verlaten kun je oppositie blijven voeren. Maar je raakt wel veel kwijt. Je hebt geen voeling meer met de situatie ter plekke en met hoe de mensen denken."
Oppositie gebroken
Kolesnikova belandt in een strafkamp en heeft nauwelijks contact met de buitenwereld. "Het is eenzame opsluiting geworden, dan krijg je als familie geen nieuws", vertelt haar zus Tatjana Chomitsj aan Nieuwsuur. "Geen brieven, geen telefooncontact, geen familiebezoek. En ook advocaten mogen haar niet bezoeken."
Veel meer politieke gevangenen ondergingen de afgelopen jaren hetzelfde lot. Ze worden volledig geïsoleerd en hebben ook nauwelijks contact met andere gevangenen. Chomitsj: "We zien een golf van isolatie voor veel van de bekendste politieke gevangenen."
Het regime pakt nog steeds tegenstanders op. "Er zijn dagelijks arrestaties", zegt Kravtsov. "Je kunt onmogelijk legaal politiek actief zijn in Belarus. Alleen illegaal, en dan word je opgepakt. We leven nu in een tijd van onderdrukking."
Wat ooit een succesvol verenigd front was, is nu sterk verdeeld. Tichanovskaja krijgt het verwijt dat ze geen rekening meer houdt met haar oude medestanders. Veronika Tsepkalo, een van de drie oppositievrouwen van 2020, verwijt Tichanovskaja alleen nog voor haar eigen politieke belang op te komen nu ze in het buitenland leeft.
Nelson Mandela heeft ook decennia vastgezeten voordat het regime viel.
Het probleem voor de oppositie, zegt Kravtsov, is dat er geen duidelijk gezamenlijk doel meer is zoals in 2020. "Het doel was toen heel simpel: de verkiezingen winnen. Nu heeft de oppositie, die in ballingschap is, geen idee welke doelen ze kan bereiken. Als je nu het regime in Belarus omver wilt werpen dan heb je niet de middelen om dat doel te bereiken. Er is geen verbinding meer tussen de oppositieleiders en het volk."
Toch denkt hij dat het regime uiteindelijk zal vallen. "We weten dat autoritaire regimes vaak lang op het pluche blijven zitten. Nelson Mandela heeft twintig jaar gevangen gezeten voordat het apartheidsregime eindigde. Er zijn meerdere voorbeelden waar het tientallen jaren kan duren. Dus het ligt aan de moed van alle burgers hoelang iedereen bereid is om geduldig te zijn en te blijven vechten. Al die mensen zijn op hun eigen manier helden."
Ondertussen kan Chomitsj alleen maar hopen dat het strafkamp haar zus niet zal breken. "Maar natuurlijk zal zo'n ervaring uiteindelijk ieders geest beïnvloeden."
Twee jaar geleden spraken we met familieleden van gedetineerden in Belarus, om erachter te komen hoe het hun geliefden in de gevangenis vergaat:
