Rusland bestempelt Nobelprijswinnaar Moeratov als 'buitenlands agent'
Het Russische ministerie van Justitie heeft de journalist en Nobelprijswinnaar Dmitri Moeratov aangemerkt als 'buitenlands agent'. Hij heeft volgens het ministerie buitenlandse platformen gebruikt om een negatieve houding ten opzichte van Ruslands binnen- en buitenlandbeleid te voeden. Ook beweert het ministerie dat hij werk van andere 'buitenlandse agenten' heeft verspreid.
Moeratov, die de gerenommeerde kwaliteitskrant Novaja Gazeta oprichtte en er jaren hoofdredacteur van was, heeft nog niet gereageerd op zijn toevoeging aan de groeiende lijst met zogenaamde buitenlandse agenten. Voor zijn werk zal het weinig gevolgen hebben. Zijn krant sloot na de Russische invasie van Oekraïne al de deuren in Rusland. Veel journalisten van het kritische dagblad schrijven tegenwoordig voor Novaja Gazeta Europe, vanuit Letland.
Mensen en organisaties met het stempel buitenlands agent moeten bij al hun berichtgeving melden dat ze als zodanig zijn aangemerkt en ze staan onder verscherpt (financieel) toezicht van de Russische autoriteiten. Los van die praktische gevolgen, roept het predicaat bij veel Russen herinneringen op aan de Sovjettijd. Een buitenlands agent was destijds per definitie een vijand van het volk. Veel mensen hebben die associatie er nog steeds bij.
Persbreidel
Het op deze wijze betitelen van (mensenrechten)organisaties en journalisten wordt in het Westen doorgaans gezien als een manier om critici de mond te snoeren en de persvrijheid in te perken. Bronnen worden vaak terughoudend om met journalisten te praten als die als buitenlands agent zijn bestempeld, uit vrees om zelf ook het stempel te krijgen. Ook adverteerders trekken zich vaak terug, uit angst om later beschuldigd te worden van het financieren van buitenlandse agenten.
Daarnaast tast het stempel de berichtgeving aan. Zo moeten journalisten die als buitenlands agent zijn bestempeld - op straffe van een hoge boete - al hun uitingen voorzien van de disclaimer, in hoofdletters: "Dit bericht (materiaal) is gecreëerd en (of) verspreid door een buitenlands medium dat de functie van een buitenlands agent vervult, en (of) door een Russisch juridisch persoon die die functie vervult". Dat geldt ook voor berichten op sociale media, die meestal tamelijk onleesbaar worden van de lange disclaimer.
Tal van journalisten, kritische media, politieke groeperingen en mensenrechtenactivisten kregen het bewuste stempel al. Bekende voorbeelden zijn leden van punkband Pussy Riot, het prijswinnende onderzoekscollectief Bellingcat en de inmiddels verboden mensenrechtenorganisatie Memorial.
Veiling
Dmitri Moeratov haalde vorig jaar zomer nog het nieuws toen hij zijn Nobelprijs voor de Vrede in New York op een veiling in de verkoop zette. Het bieden op de onderscheiding begon bij 800.000 dollar, maar de biedingen liepen al snel in de miljoenen. Uiteindelijk ging de prijs voor 103,5 miljoen dollar onder de hamer. De opbrengst heeft Moeratov geschonken aan Unicef, dat kinderen helpt die ontheemd zijn door de oorlog in Oekraïne.
Een jaar eerder had Moeratov de Nobelprijs samen met de Filipijnse journalist Maria Ressa ontvangen voor hun strijd voor de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid in hun land. De Russische hoofdredacteur zei toen dat hij de prijs niet hoorde te krijgen en droeg de onderscheiding op aan zes van zijn Novaja Gazeta-collega's die in de afgelopen jaren zijn vermoord vanwege hun werk.
