Journalistiek al bijna onmogelijk, maar Rusland draait duimschroeven verder aan

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

Journalist Olga Moetovina is met een collega aan het kijken bij een pro-oorlogsdemonstratie in Irkoetsk wanneer ze wordt opgepakt. Het is 23 september, een paar dagen na het begin van Poetins 'gedeeltelijke mobilisatie'. "We werden omsingeld door zo'n tien agenten. We kregen handboeien om, er werd geschreeuwd", zegt Moetovina telefonisch tegen de NOS. "Het voelde allemaal heel bedreigend."

Volgens de politie hebben ze tijdens de demonstratie anti-oorlogsflyers opgehangen - en het 'in diskrediet brengen' van het leger is verboden sinds de invasie. Moetovina en haar collega worden op het politiebureau ondervraagd maar weigeren een bekentenis af te leggen. Na aandringen van juristen worden ze drie uur later vrijgelaten. Bang voor wat ze verder staat te wachten, vluchten Moetovina en haar collega een dag later Rusland uit.

Het verhaal van Moetovina is tekenend voor de vergaande repressie in Rusland sinds de invasie. Demonstreren is vrijwel onmogelijk, activisten wordt het leven moeilijk gemaakt en journalisten kunnen hoge boetes krijgen als ze verslag doen van de oorlog in Oekraïne. Over een week worden de duimschroeven met nieuwe wetgeving verder aangedraaid.

Nieuwe wetten

Op 1 december gaan er strengere beperkingen in voor buitenlandse journalisten die verslag doen over Rusland en de oorlog in Oekraïne. Op een lijst zijn 61 punten vastgelegd waarover niet gesproken mag worden - zoals bijvoorbeeld de training van gemobiliseerde mannen en het moreel van het leger.

Ook gaan regels voor 'buitenlands agenten' gelden voor iedereen die onder 'buitenlandse invloed' staat. Wat dat inhoudelijk gaat betekenen, is niet duidelijk. Rusland gebruikt het label 'buitenlandse agent' de afgelopen jaren om critici de mond te snoeren - zo hebben ze te maken met streng financieel toezicht. Daarnaast gaat het ministerie van Justitie persoonsgegevens van 'buitenlandse agenten' publiceren op een website.

Het is vanwege de willekeur dat Moetovina voorlopig niet terug denkt te kunnen. Sinds het begin van de oorlog bericht ze met de nieuwssite Ljoedi Bajkala zonder blad voor de mond over de oorlog in Oekraïne. Ze publiceerden stukken over burgerslachtoffers in Charkov en over mannen die omkomen in Oekraïne. Daarover sprak ze eerder ook met de NOS. In april werd hun website al geblokkeerd door de Russische mediatoezichthouder Rozkomnadzor - Russen hebben een VPN nodig om hun werk te lezen.

Een paar dagen na de arrestatie verscheen een agent van de Russische geheime dienst bij de redactie met vragen over de journalisten. Moetovina en haar collega waren toen al gevlucht. Ook klopten agenten aan bij ze thuis. "We werden al langer gewaarschuwd dat de autoriteiten de aandacht op ons gevestigd hadden. Eerder geloofden we dat niet echt. Maar nu werd duidelijk dat dit niet verzonnen was."

Moetovina doet vanuit Armenië verslag van wat er gebeurt in Rusland - zoals honderden gevluchte journalisten die in het buitenland hun werk doorzetten. Hoewel ze graag terug wil, zeggen juristen haar dat het niet veilig is. "Je weet uiteindelijk niet wat ze tegen je gaan gebruiken." Onlangs kreeg een journalist uit Jakoetië nog een boete, vertelt Moetovina, omdat hij in een tv-interview had gesproken over het 'front'. Dat mag niet, zei de rechtbank, omdat in Oekraïne niet sprake is van een oorlog, maar van een 'speciale militaire operatie'.

Met de verscherpingen volgende week zal de onderdrukking niet radicaal anders zijn, verwacht de journalist. "Feitelijk mag je nu al helemaal niks schrijven over de oorlog", zegt Moetovina. "De machthebbers interpreteren de huidige wetgeving vrijelijk wanneer het in hun belang is."