Eerste nieuwe provinciebestuur van start, hoe zit het met de rest?

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

Ruim drie maanden na de verkiezingen van 15 maart wordt vandaag het eerste nieuwe provinciebestuur geïnstalleerd. Dat gebeurt in Limburg, de provincie die twee weken geleden ook als eerste een coalitieakkoord presenteerde. In vier andere provincies is ook een akkoord gesloten, daar volgen de installaties binnenkort. Maar hier en daar ging het ook mis en klapten de onderhandelingen. Een overzicht van de stand van zaken in de provincies.

Een eerste conclusie: BBB verzilvert de verkiezingswinst in veel provincies, maar het lukt niet overal. En alle provincies waar de BBB meedoet, trekken over stikstof één lijn: geen gedwongen uitkoop en het streefjaar voor natuurherstel blijft 2035.

Het lijkt er ook op dat, met de zomervakantie in zicht, er extra gas wordt gegeven bij de formaties in de provincies. De afgelopen weken zijn vijf van de twaalf formatiegesprekken met succes afgerond en zijn akkoorden gepresenteerd. In Noord-Brabant en Friesland is het echter op het laatste moment geklapt. De resterende provincies hopen in meerderheid nog steeds dat ze er voor het reces uit zijn.

Een harde einddatum kan in Groningen nog niet genoemd worden, maar de onderhandelingen bevinden zich "in een vergevorderd stadium", aldus BBB en PvdA. "Tot nu toe zijn we er goed uitgekomen", zei BBB-voorman Gouke Moes. Hij verwacht "binnen afzienbare tijd" een akkoord. BBB, PvdA, Groninger Belang en ChristenUnie (meerderheid van 23 op 43 zetels) sturen aan op zes gedeputeerden: twee voor BBB, één voor elke andere partij en één niet-politiek gebonden gedeputeerde voor het dossier Gaswinning.

Van de gesprekken in Drenthe is recent niet veel naar buiten gekomen. Naar verluidt verlopen de onderhandelingen tussen BBB, PvdA, VVD en CDA voorspoedig. Het is wel zo dat de zware dossiers landbouw, stikstof en natuur voor het laatst zijn bewaard. Daar praten de onderhandelaars pas sinds 9 juni over. Ze hopen begin juli klaar te zijn.

12 juli is in Overijssel genoemd als streefdatum om nieuwe gedeputeerden te benoemen. Dat vereist wel dat er ruim voordien een akkoord ligt waarover BBB, VVD, GroenLinks, PvdA en SGP het eens zijn. Volgens formateur Wout Wagenmans is er al overeenstemming bereikt over de grootste thema's. Er komen zes gedeputeerden, twee voor BBB, één voor elke andere partij. De coalitie kan bogen op een ruime meerderheid van 30 van de 47 zetels.

"Alle partijen geven wat en nemen wat. We verschieten samen van kleur, zodat uiteindelijk al onze kleuren in het akkoord zitten", schrijft VVD-onderhandelaar Esther Rommel over de onderhandelingen in Noord-Holland in een blog. Het streven is nog steeds om er voor de zomervakantie uit te zijn. Er liggen al conceptteksten bij de fracties, maar "zorgvuldigheid gaat boven snelheid". De VVD praat met BBB, GroenLinks en de PvdA. Samen hebben ze 30 van de 55 zetels.

Enorme nederlaag

Maandagavond lag er in Friesland een inhoudelijk en financieel akkoord tussen BBB, PvdA, CDA en ChristenUnie. Het werd door de onderhandelaars gevierd met een bezoek aan het terras, wijn, omhelzingen en feestfoto's. Maar dinsdagochtend ging het alsnog mis: de PvdA liet weten dat ze het akkoord niet steunen omdat de partij niet akkoord gaat met bezuinigingen op cultuur en natuurontwikkeling. Wat er verder gebeurt is nu nog onduidelijk. Formateur Oebele Brouwer heeft zijn opdracht teruggegeven. "Het voelt als een enorme nederlaag. Hoe het nu verder moet is aan de politiek", zegt hij.

Ook in Noord-Brabant liep de formatie op het allerlaatste moment mis. Volgens ingewijden lag er vorige week een akkoord tussen BBB, VVD, PvdA en GroenLinks, maar vond BBB de stallendeadline uiteindelijk onoverkomelijk. Die bepaalt dat alle boeren in Noord-Brabant uiterlijk in juli 2024 een emissiearme stalvloer moeten hebben. Omdat de deadline in de onderhandelingen niet van tafel ging, trok BBB onder druk van de achterban op het laatste moment de stekker uit de gesprekken. Hoe het verdergaat is nog onduidelijk. BBB zegt te blijven streven naar "een stabiel en breed gedragen college".

In Utrecht liep een formatiepoging van BBB en GroenLinks vorige maand al mis. Sinds begin juni onderhandelt GroenLinks met VVD, D66, CDA en PvdA. Daarmee is Utrecht vooralsnog de enige provincie waar BBB niet meedoet en D66 wel. De beoogde coalitie is eigenlijk een voortzetting van de oude, met VVD in plaats van de ChristenUnie. De meerderheid is krap: 25 van de 49 zetels.

Met medewerking van de Statenverslaggevers van de regionale omroepen.