Opnieuw nucleair wapengekletter tussen Rusland en VS, al houden verdragen stand

• 

  Iris de Graaf

  Correspondent Rusland

"Een doorbraak tijdens de Koude Oorlog", zo wordt de 'Overeenkomst ter Voorkoming van een Kernoorlog' uit 1973 ook wel omschreven. Vandaag is het precies 50 jaar geleden dat Sovjetleider Leonid Brezjnev en de Amerikaanse president Richard Nixon hun handtekening onder dit Agreement on the Prevention of Nuclear War zetten. Het is een van de laatste verdragen tussen de VS en Rusland over kernwapenbeheersing die tot op de dag van vandaag standhouden.

En het akkoord is actueler dan ooit. Want terwijl Oekraïne bezig is met het langverwachte tegenoffensief om bezet gebied terug te winnen en Rusland gebukt gaat onder aanvallen op eigen grondgebied, neemt op de achtergrond de dreiging van het gebruik van tactische kernwapens toe.

"De raketaanval op Chongar vandaag voedt onze honger om nucleaire wapens te gebruiken. Met de inzet van kernwapens in Melitopol of in de regio Cherson geven we het juiste signaal af naar onze westerse vijand", schrijft militair blogger Evgenij Nikolajev op Telegram.

Zijn mening wordt gedeeld door de vele ophitsende talkshowhosts op de Russische tv. Vrijwel wekelijks wordt er gedreigd kernraketten op westerse steden - en met name op het Internationaal Strafhof in Den Haag - af te sturen.

Deze week staan ook de Russische kranten vol met opiniestukken die de inzet van een tactisch kernwapen als wenselijk zien: "We moeten de inzet in Oekraïne verhogen door het gebruik van kernwapens. Zelfs met beperkt gebruik kunnen we een wereldwijde catastrofe helpen voorkomen", zo schreven analisten in de grootste zakenkrant Kommersant.

'Waarschuwing voor het Westen'

Poetin benadrukte gisteren bij een ontmoeting met militair experts nog eens dat Rusland doorgaat met de uitbreiding van zijn nucleaire arsenaal. "De versterking van kernraketten te land, ter zee en in de lucht is nu onze allerbelangrijkste taak: het zorgt voor strategische afschrikking en voor een wereldwijd machtsevenwicht", zo zette de president uiteen.

Zijn toespraak lijkt een reactie te zijn op de waarschuwing van Amerikaanse zijde deze week. Dinsdag waarschuwde president Biden dat de mogelijkheid dat Poetin tactische kernwapens gaat gebruiken "reëel is". Enkele dagen daarvoor had Poetin kernwapens naar Belarus verplaatst, de eerste keer sinds de val van de Sovjet-Unie dat er kernwapens buiten de grenzen van Rusland zijn neergezet. Biden noemde die stap "totaal onverantwoordelijk".

Volgens Poetin staan de kernwapens in Belarus als "waarschuwing voor het Westen", dat "Oekraïne blijft volpompen met geld en wapens". "De NAVO wil dat we ons kernwapenarsenaal afbouwen - laat ze oprotten" - zei Poetin op het Internationaal Economisch Forum in Sint-Petersburg. Wel voegde hij eraan toe dat Rusland "voorlopig geen noodzaak ziet" om zijn toevlucht te zoeken tot kernwapens.

Volgens gepensioneerd brigadegeneraal en senior fellow aan Harvard Kevin Ryan heeft Poetin in theorie genoeg redenen om een (tactisch) kernwapen in te zetten: om levens van Russische soldaten te redden, om de oorlog te bekorten of om Oekraïense troepen te vernietigen.

"Ook heeft hij strategische redenen: om de afschrikkende waarde van zijn kernarsenaal nieuw leven in te blazen en om te bewijzen dat hij geen bluffer is."

Sinds het begin van zijn invasie in Oekraïne heeft de Russische president herhaaldelijk gedreigd met het inzetten van kernwapens als Rusland 'existentieel' zou worden bedreigd. Meer dan eens werd er gewaarschuwd dat als er bepaalde "rode lijnen" zouden worden overtreden, Moskou zich dan het recht voorbehoudt om "met alle beschikbare middelen" te reageren. Tot nu toe is dat niet gebeurd.

Dreigend signaal

Ook is de staat van paraatheid van de kernwapens sinds het begin van de oorlog niet veranderd. In februari werden de Russische kernwapens op scherp gezet, maar ze staan nog niet op het scherpste niveau. Ook is er nog geen test gedaan met een kernwapen, wat een volgende stap kan zijn om een dreigend signaal af te geven.

En hoewel Poetin Ruslands deelname aan het New START-verdrag uit 2010 in februari opschortte, het laatste concrete nucleaire wapenpact met de VS, zei Moskou later dat het zich aan dat verdrag zal houden tot het begin 2026 afloopt. Daarnaast houdt het verdrag uit 1973 dus ook nog steeds stand. Daarin is onder andere afgesproken dat beide landen elkaar moeten informeren als ze grote strategische oefeningen houden.

En misschien wel het belangrijkst: er is afgesproken dat als de betrekkingen tussen Moskou en Washington, om welke reden dan ook, "het risico van een nucleair conflict lijken te bevatten", de partijen "onmiddellijk met elkaar in spoedoverleg gaan en alles in het werk stellen om dit te voorkomen". Zowel het Russische als het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken bevestigde deze week dat dat verdrag nog als geldig wordt beschouwd .

'Slechtste manier oplossen problemen'

Tot slot klinken er als tegenwicht af en toe ook nog rationele stemmen in Russische kranten. Zo publiceerde Kommersant gisteren een kritisch stuk met de kop: "Nucleaire oorlog is de slechtste manier om problemen op te lossen".

Daarin worden uitgebreid de wereldwijde catastrofale gevolgen van het gebruik van kernwapens besproken: voor de wereldvoedselvoorzieningen, voor het totaal ontregelde klimaat door radioactieve neerslag en de mogelijkheid van het uitbreken van dodelijke ziektes.

"De radioactieve ruïnes waar een spelletje "nucleaire roulette" hoogstwaarschijnlijk toe zal leiden, vormen de slechtst denkbare basis voor een betere toekomst. Liefhebbers van sensationele ideeën en gevaarlijke blufpoker met kernwapens moeten dit goed in hun oren knopen." Wel is het zeer de vraag of president Poetin dit soort stukken leest.