Wat betekent het dat Poetin kernwapenverdrag opschort? 'Had erger kunnen zijn'

Een historisch nucleair verdrag tussen de twee grootste kernwapenmachten, de VS en Rusland, staat op losse schroeven. President Poetin schort de Russische medewerking aan de zogeheten New Start-overeenkomst op, zei hij in zijn grote toespraak.

Met dit besluit voert de Russische president de druk op Washington, Kyiv en Brussel op. Het is slecht nieuws, daarover zijn NAVO-landen en experts het eens. Het is weer een trede hoger op de escalatieladder, en daarmee is er een grotere kans op een menselijke fout met mogelijk catastrofale gevolgen.

Maar er is vooral ook onduidelijkheid over wat er nu eigenlijk gaat veranderen. Want een paar uur na Poetins speech maakte het Kremlin bekend dat Rusland nog wel informatie blijft uitwisselen met de VS over het testen van ballistische raketten. Ook beweert Moskou dat het zich zal blijven houden aan de limieten op het aantal kernwapens.

Lichtpuntje

Amerikaanse inspecteurs zijn al bijna drie jaar niet meer welkom om Russische kernwapens te controleren. Ook zien kenners een lichtpuntje in het feit dat Poetin het verdrag voorlopig alleen opschort. Daarmee blijft de deur op een kier staan om terug te keren.

Volgens officiële cijfers is de dertien jaar oude overeenkomst door beide kernmogendheden nageleefd. Zowel Washington als Moskou had in 2018 zijn kernwapenarsenaal verkleind tot onder de afgesproken aantallen, meldt The Washington Post. Dat neemt niet weg dat de twee wereldmachten samen naar schatting nog steeds zo'n 90 procent van alle atoombommen bezitten.

Onder het verdrag hebben de VS en Rusland elk recht op 18 inspecties per jaar bij de ander, schrijft Reuters. Maar sinds het uitbreken van de coronapandemie in 2020 zijn er geen inspecties meer geweest. Bilaterale gesprekken om de controles te hervatten werden steeds uitgesteld.

In augustus vorig jaar schortte het Kremlin de samenwerking op vanwege de oorlog in Oekraïne. En nu gaat Poetin een stap verder door het verdrag voorlopig stop te zetten.

'Mist geeft Poetin ruimte'

"Dit zal ertoe leiden dat er veel minder inzicht komt in wat Rusland doet. Die 'mist' geeft Poetin meer ruimte om te manoeuvreren", zegt Han Bouwmeester, universitair hoofddocent militaire strategie aan de Nederlandse Defensie Academie.

Sinds het begin van de oorlog heeft Poetin herhaaldelijk impliciet gedreigd met de optie om kernwapens in te zetten. Daarbij zei de president steeds dat het Kremlin dit alleen zal doen als Rusland in zijn voortbestaan wordt bedreigd. Sowieso zijn kernwapens vooral bedoeld ter afschrikking, omdat de inzet ervan enorme consequenties heeft.

Bluf ontmaskeren

De voorlopige terugtrekking uit New Start maakt het moeilijker om te controleren wat Ruslands nucleaire eenheden doen. Toch schatten experts in dat de VS het vrijwel zeker zal ontdekken als zulke eenheden in paraatheid worden gesteld. Zo hebben inlichtingendiensten met behulp van satellietbeelden vastgesteld dat Poetin blufte toen hij in februari vorig jaar beweerde dat kernwapeneenheden in verhoogde staat van paraatheid waren gesteld.

Door het verdrag voor onbepaalde tijd opzij te schuiven, zou Rusland in theorie meer kernwapens kunnen ontwikkelen. Maar dat is het Kremlin naar eigen zeggen niet van plan.

'Ongelukkig onverantwoord'

"We blijven nauwlettend kijken om te zien wat Rusland daadwerkelijk doet", zegt de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Blinken. Hij noemt de stap van Poetin "zeer ongelukkig en onverantwoord".

Rusland zegt in ieder geval dat het een deel van de New Start-afspraken zal blijven nakomen. Wat dat betreft had de situatie erger kunnen zijn, twittert Andrey Baklitskiy, nucleair expert van het VN Instituut voor Ontwapening Onderzoek. "Maar we bevinden ons wel op een glijdende schaal", zegt hij op Twitter. "Alleen God weet waar we zullen eindigen."

Morgen buigt de Russische Staatsdoema zich over het wetsvoorstel van Poetin. De Doema zal naar verwachting gelijk een besluit nemen over de opschorting van het verdrag.