Poetins nucleaire optie: bluf, afschrikking of reële dreiging?

Als we ertoe gedwongen worden, dan deinzen we er niet voor terug kernwapens te gebruiken - die boodschap wordt door president Poetin al sinds het begin van de Russische invasie in Oekraïne met kracht naar voren gebracht. Dreigen met de inzet van kernwapens is in het verleden wel vaker gehoord en uiteindelijk altijd bluf gebleken. De NAVO en de VS nemen het echter "zeer serieus". Waar zou Rusland toe in staat met zijn nucleaire arsenaal?

De grootste natie ter wereld beschikt ook over het grootste aantal kernkoppen van alle landen. De belangrijkste functie van deze duizenden kernwapens is afschrikking. Dankzij de angst voor mutual assured destruction (MAD), ofwel het risico op wederzijdse vernietiging, is er nog nooit een kernoorlog gevoerd.

De Verenigde Staten en Rusland hebben samen meer dan voldoende nucleaire bommen om de mensheid weg te vagen. Toch is het aantal kernkoppen sinds het eind van de Koude Oorlog enorm gedaald.

Experts achten de kans heel klein dat Moskou een kernwapen inzet tegen Oekraïne. Maar áls Poetin 'op de rode knop drukt' dan zal het waarschijnlijk gaan om een zogenoemd tactisch nucleair wapen. Dat zijn veel minder sterke explosieven dan de zogeheten strategische kernwapens.

Die laatste categorie wordt voornamelijk gevormd door intercontinentale ballistische raketten met een bereik van ruim 5500 kilometer. Deze kernwapens veroorzaken verwoestingen over een grote oppervlakte. Ook de Russische bevolking zou getroffen worden door zo'n explosie in buurland Oekraïne, direct dan wel indirect door de fall-out. Dat zijn giftige radioactieve gronddeeltjes die neerdalen in de omgeving.

De minder krachtige tactische atoombommen kunnen al vanaf enkele honderden kilometer afstand worden afgevuurd. Rusland kan ze inzetten vanaf oorlogsschepen en onderzeeërs, vanuit vliegtuigen afwerpen of via mobiele raketlanceerinstallaties afvuren.

Het Kremlin is ook trots op de recent ontwikkelde hypersonische raketten. Die projectielen kunnen snelheden van wel tien keer de snelheid van het geluid halen. Ze zijn daardoor veel moeilijker neer te halen. Nog los van de vraag of die hypersonische raketten al operationeel zijn, denkt defensiespecialist Dick Zandee niet dat Rusland hiervoor zou kiezen.

"De hypersonische raket is in dit geval niet relevant. Die is ontwikkeld als tegenwicht voor de Amerikanen, want Rusland maakt zich grote zorgen over hun geavanceerde raketverdediging." Oekraïne heeft niet zo'n geavanceerd luchtafweersysteem en daarom zou het volgens Zandee logisch zijn voor Rusland een normale raket af te vuren - in dit denkbeeldige wat-als-scenario.

'Lastig effectief in te zetten'

In tegenstelling tot de allesverwoestende strategische kernraketten wapens zijn tactische kernwapens bedoeld voor militaire doelwitten. "Je probeert niet een land te vernietigen, maar de militaire operatie te wenden", zegt Mart de Kruif, oud-commandant der Landstrijdkrachten. "Maar los van de kolossale geopolitieke gevolgen is het middel lastig militair effectief in te zetten, vooral offensief."

De aanvallende partij moet uitkijken dat het niet de eigen strijdkrachten treft, direct of indirect via de fall-out. Bovendien moet het getroffen gebied als verloren worden beschouwd vanwege de radioactieve straling. "Het is meer bedoeld als ultiem noodmiddel in een defensief scenario, als alles verloren is", zegt De Kruif. "Ik zie het op de korte termijn niet gebeuren."

Poetin blufte over 'verhoogde staat paraatheid'

Ook Zandee noemt het zeer onwaarschijnlijk dat Poetin op de korte termijn opdracht geeft om kernwapens in te zetten. "Alle dreigingen met kernwapens zijn puur verbaal geweest. Rusland heeft nooit echt zijn nucleaire eenheden in hoge staat van paraatheid gezet." De Amerikaanse inlichtingendiensten hebben met onder meer satellietbeelden die bewering van Poetin van eind februari ontzenuwd.

Een week geleden zinspeelde Poetin opnieuw op de mogelijke inzet van kernwapens, als uiterste verdedigingsmiddel:

Met de inzet van kernwapens zou het Kremlin volgens Zandee internationaal volledig worden geïsoleerd en ook de gedoogsteun van grote bondgenoten als India en China verliezen. Verder waarschuwden de VS en de EU voor "catastrofale gevolgen" voor Rusland als Poetin op de knop drukt.

Onzekerheid

"De Russische president probeert met de mobilisatie het tij van de oorlog te keren op een conventionele manier. Maar als dat niet lukt en Oekraïne bijvoorbeeld nog verder weet terug te slaan, dan valt in een paniekscenario voor Poetin niet uit te sluiten wat er gebeurt", aldus Zandee.

Hij denkt dat Rusland in zo'n doemscenario een signaal zal afgeven van zijn nucleaire slagkracht. "Bijvoorbeeld door een air burst; een gelanceerde raket die heel hoog tot ontploffing wordt gebracht. Zowel de explosie als de fall-out zal relatief beperkt zijn, in de hoop dat Zelensky op de knieën gaat."