Formaties in de provincies vergen flink meer tijd

• Hugo van der Parre

  Research-redacteur

De formatie van nieuwe provinciebesturen gaat een stuk langer duren dan vier jaar geleden. In 2019 was rond deze tijd al in acht provincies een akkoord bereikt over een nieuw college van Gedeputeerde Staten. Gelderland maakte destijds op 11 mei als eerste bekend dat het college rond was, kort daarop gevolgd door Drenthe, Groningen, Utrecht en Zeeland. Nu is dat er pas één: in Limburg wordt vanavond de nieuwe coalitie gepresenteerd. BBB, CDA, VVD, PvdA en SP zijn het als eerste in Nederland eens geworden over een collegeprogramma voor de komende vier jaar.

In de andere provincies is nog geen datum genoemd. In het algemeen is de ambitie van formerende partijen om er voor de zomervakantie uit te zijn, maar het is duidelijk dat in veel provincies een forse kloof overbrugd moet worden, vooral op het thema stikstof. Waar BBB aan tafel zit met GroenLinks of de PvdA is vermoedelijk veel tijd nodig om het eens te worden over het landbouwbeleid en de aanpak van de stikstofcrisis.

Eis om transparantie

Hoe het echt gaat aan de onderhandelingstafels weten we niet, omdat vrijwel overal radiostilte is afgekondigd. In sommige provincies gaat af en toe een voortgangsbericht naar Provinciale Staten of wordt de regionale pers op hoofdlijnen bijgepraat. Daarbij wordt doorgaans uitgestraald dat de gesprekken 'openhartig' of 'constructief' zijn.

Maar er zijn ook provincies waar de luiken totaal gesloten blijven. Dat leidt tot ergernis bij partijen die niet betrokken zijn bij de formatie. In Friesland en Noord-Brabant bijvoorbeeld wordt hardop gevraagd om meer transparantie over de gesprekken.

BBB heeft in alle provincies behalve één het voortouw. De uitzondering is Utrecht, waar de partij buitenspel is gezet. Opvallend is dat er met BBB coalities in de maak zijn van heel verschillende signatuur: in twee provincies doemt een centrumlinks bestuur op, in drie gaat men 'over rechts'. Zes provincies lijken af te stevenen op een breed samengesteld college van Gedeputeerde Staten.

De stand van zaken per provincie:

Groningen

Groningen is een van de provincies met een centrumlinks college in wording. BBB, PvdA, Groninger Belang en ChristenUnie sturen aan op zes gedeputeerden: twee voor BBB, een voor de andere partijen en één niet-politiek gebonden gedeputeerde voor het dossier gaswinning. Voor die post wordt Susan Top genoemd, jarenlang als secretaris van het Groninger Gasberaad een gekend criticaster van de overheid.

Friesland

Ook het aanstaande bestuur in Friesland zou je met BBB, CDA, PvdA en ChristenUnie centrumlinks kunnen noemen. Formateur Oebele Brouwer liet in een brief aan PS weten dat de onderhandelingen op schema liggen en dat er alles aan gedaan wordt om voor het zomerreces 'de club op het bordes' te hebben. "Er wordt pas iets gepresenteerd als het gehele coalitieakkoord klaar is." Tien partijen die niet betrokken zijn bij de formatie klagen dat ze te weinig horen. Ze willen dat de formateur meer prijsgeeft over het verloop van de onderhandelingen, zo hebben ze in een brief laten weten. Intussen zijn wel alle namen van kandidaat-gedeputeerden bekend. Het zijn twee vrouwen voor BBB en drie mannen voor de overige partijen.

Drenthe

In Drenthe wordt wél meer openheid gegeven over de gesprekken. BBB-onderhandelaar Gert-Jan Schuinder zei tegen RTV Drenthe dat de onderhandelingen tussen BBB, CDA, PvdA en VVD uitgaan van een document waarin is vastgelegd hoe Drenthe er over tien jaar grofweg uit moet zien. Dat gaat over het verminderen van ongelijkheid tussen mensen en de bereikbaarheid van dorpen met het openbaar vervoer. Er zijn negen 'bouwstenen' geformuleerd om over te praten, zoals 'stad en platteland', 'klimaat en energie' en 'levendig en sociaal'. Nieuw is dat vier gedeputeerden elk ook een deel van de provincie onder hun hoede krijgen. Schuinder: "We denken dat deze manier van werken directer en dichter bij de inwoners is. Meer betrokken." Gesprekken over landbouw, natuur en stikstof zijn gisteren pas gestart.

Overijssel

Ook in Overijssel wordt gewerkt aan een politiek breed bestuur. Na een geslaagde kennismakingsronde zijn BBB, VVD, GroenLinks, PvdA en SGP daadwerkelijk aan het formeren geslagen. Het CDA, jarenlang dominant in de provincie, staat buitenspel. Er komen zes gedeputeerden, twee voor BBB, één voor elke andere partij. Voor de zomer wil men klaar zijn, maar over landbouw en natuur moeten nog belangrijke knopen worden doorgehakt.

Gelderland

In Gelderland wordt onder leiding van oud-minister Ank Bijleveld 'over rechts' geformeerd: BBB, VVD, CDA, SGP en ChristenUnie. Er is niets bekend over het verloop van de gesprekken.

Utrecht

Utrecht is een buitenbeentje in het formatieproces. Het is de enige provincie waar BBB niet (meer) aan tafel zit. Aanvankelijk probeerden BBB en GroenLinks - in Utrecht even groot - tot elkaar te komen, maar begin mei werd duidelijk dat die poging mislukte. Daarna kwam het initiatief bij GroenLinks en de VVD en is een herstart gemaakt zonder BBB. Elf weken na de verkiezingen is de formatie pas echt begonnen met GroenLinks, VVD, D66, CDA en PvdA.

Flevoland

Flevoland stevent af op een rechts bestuur. BBB, VVD, ChristenUnie, SGP en PVV zitten met elkaar aan tafel. Binnen de ChristenUnie is lang niet iedereen enthousiast vanwege de aanstaande samenwerking met de PVV, maar formateur Pieter van Maaren (CDA) laat weten dat inmiddels overeenstemming is bereikt over de hoofdonderwerpen. Hij verwacht in de tweede helft van juni een coalitieakkoord. De teksten worden nu uitgewerkt waarna de plannen financieel kunnen worden doorberekend. Ook moet nog verder worden gesproken over de financiën. "Je wilt accenten leggen of dingen extra stimuleren. Ook moeten concrete afspraken worden gemaakt", aldus Van Maaren.

Noord-Holland

Na een succesvolle informatieronde lijkt in Noord-Holland een breed bestuur van BBB, VVD, GroenLinks en PvdA aanstaande. De formatie wordt geleid door oud-staatssecretaris Ankie Broekers-Knol (VVD) en voormalig PvdA-burgemeester van Haarlem, Bernt Schneiders. De gesprekken lopen sinds 9 mei en gebeuren in het vertrouwen dat de verschillen te overbruggen zijn. PvdA-onderhandelaar Olthof zegt tegen NH-Nieuws dat er op alle dossiers voldoende beweging is om er met elkaar uit te komen. De bedoeling is dat dit voor de zomer lukt.

Zuid-Holland

Formateur Arie Slob (ChristenUnie) heeft de zelfopgelegde radiostilte half mei even doorbroken met de mededeling dat de afgelopen weken al een groot aantal gesprekken zijn gevoerd tussen BBB, VVD, CDA, GroenLinks en de PvdA. Die zijn 'in goede harmonie' verlopen en worden de komende weken vervolgd. "Verder worden er geen mededelingen over de voortgang gedaan."

Zeeland

Zeeland is na Gelderland en Flevoland de derde provincie die een rechts-conservatief bestuur krijgt, met BBB, SGP, CDA en VVD (23 van 39). Formateur Gerard Rabelink verwacht dat er binnen twee weken een akkoord kan liggen: "We zijn op weg en we lopen in de pas conform het schema dat we zo'n beetje met elkaar hebben afgesproken." Zeeland krijgt vijf gedeputeerden, waarvan twee voor BBB. De portefeuilleverdeling is nog niet bekend.

Noord-Brabant

Over de gesprekken tussen BBB, VVD, PvdA en GroenLinks komt helemaal niets naar buiten. De overige partijen hebben er genoeg van en eisen duidelijkheid. Ze vragen om een extra Statenvergadering op 16 juni. Initiatiefnemer Willem Rutjens van JA21: "BBB, VVD, PvdA en GroenLinks willen niets beslissen totdat het nieuwe college er zit, maar wannéér dat dan is vertellen ze er steeds niet bij. Natuurlijk is het lastig vrijen tussen BBB en GroenLinks, maar we willen nu wel weten of er nog een huwelijk van gaat komen."

Limburg

"Je hebt de eindstreep pas behaald als er handtekeningen zijn", zei informateur Jan Schrijen drie weken geleden. Vandaag is het zover. Limburg is de eerste provincie waar een akkoord is gesloten. Volgens Schrijen zijn de gesprekken tussen BBB, VVD, CDA, PvdA en SP in goede sfeer verlopen. BBB krijgt twee gedeputeerden, de andere partijen elk één. Het akkoord moet nog wel worden voorgelegd aan de fracties van PvdA en SP. Naar verwachting wordt het college op 23 juni officieel geïnstalleerd.

Met medewerking van de politiek verslaggevers van de regionale omroepen.