BBB overal de grootste: hoe gaat het nu verder in de provincies?
De Provinciale Statenverkiezingen zijn in alle provincies uitgemond in een groot succes voor de BoerBurgerBeweging (BBB). In de ene provincie won de partij met afstand, in de andere provincie is het verschil miniem.
Nu is het aan elke provincie om een bestuur te vormen waarmee het provinciale beleid kan worden gemaakt en uitgevoerd. Wat zijn, van Limburg tot Groningen, de belangrijkste verschuivingen en welke coalities liggen voor de hand?
We spraken met de regionale omroepen van de twaalf provincies en vroegen ze naar een prognose. Scroll naar jouw provincie om te lezen wat er staat te gebeuren:
Groningen
Zoals in de meeste provincies is de BBB ook in Groningen overduidelijk als grootste uit de bus gekomen. De partij krijgt 12 zetels, gevolgd door GroenLinks en PvdA met ieder 5 zetels.
Vooral in de "ommelanden" is veel op BBB gestemd. In de stad Groningen is GroenLinks de grootste partij. "De inwoners van de gemeente Groningen drukken ongeveer met een derde op de totale uitslag", zegt Martijn Folkers van RTV Noord. Dat leidt ertoe dat GroenLinks is geëindigd als tweede partij.
Bij het stemgedrag heeft ook het rapport van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen een rol gespeeld, zegt Folkers. "Bij de BBB zie je niet alleen proteststemmen wegens het stikstofbeleid, maar ook vanwege het gasdossier."
Bij de Provinciale Statenverkiezingen in 2015 kreeg de SP veel proteststemmen, in 2019 gingen ze vooral naar FvD, zegt Folkers. Het aandeel van de proteststemmen is volgens hem nu nog groter, "waarbij met name het CDA en de ChristenUnie fors inleveren".
De BBB zal als grootste partij de onderhandelingen over een nieuwe coalitie openen. In Groningen kan de partij 'over rechts' met VVD, Groninger Belang, CU en CDA om een meerderheid te krijgen, schrijft RTV Noord.
Friesland
In Friesland komt de BBB in één klap binnen met 14 zetels, gevolgd door PvdA (5), CDA (4) en FNP Fryslân (4 zetels).
Dat BBB in Friesland de grootste zou worden stond al vast, maar het hoge aantal zetels is toch verrassend. "Het is historisch", zegt Eric Ennema van Omrop Fryslân. "Nooit eerder was een partij als PvdA of CDA (of een voorloper daarvan) niet de grootste in Fryslân."
Veel Friezen zijn volgens hem klaar met de 'Haagse politiek' en daarom hebben ze gekozen voor de BBB. "Die kiezers zijn boeren, maar ook andere mensen die zich niet gehoord of gezien voelen."
Voor een coalitie zou BBB kunnen samenwerken met PvdA en FNP Fryslân, zegt Ennema. "Maar andere combinaties zijn natuurlijk ook mogelijk."
Flevoland
Ook in Flevoland is BBB de grootste partij (10 zetels), op afstand gevolgd door VVD, PVV, GroenLinks en PvdA.
"Het is vooral de tweede B die opvalt", zegt Marco Penninkhof van Omroep Flevoland over de winst van BBB. Ook inwoners van de steden kozen hier voor de nieuwe partij. In Almere en Lelystad werd de BBB de grootste.
Penninkhof noemt het opvallend dat BBB niet heeft gewonnen in de gemeente Urk. "De Urkers houden vast aan de stem via de kerkelijke lijn en daarmee blijft de SGP met maar liefst 40 procent van de stemmen de allergrootste op Urk."
Een coalitie vormen kan "alleen als er heel veel water bij de wijn wordt gedaan", zegt Penninkhof. "BBB heeft minimaal vier andere partijen nodig om in Provinciale Staten een meerderheid te krijgen. En zelfs wanneer die meerderheid er op papier komt, kan er een onwerkbare situatie ontstaan."
In de komende weken moet volgens Penninkhof duidelijk worden in hoeverre de BBB bereid is op te schuiven naar het midden.
Drenthe
In Drenthe is de overwinning van de BBB - zoals verwacht - enorm. De partij komt hier binnen met 17 zetels. Daarna volgen VVD en PvdA (vier zetels) en het CDA (3 zetels).
BBB is erin geslaagd om zich te profileren op de grootste verkiezingsthema's in Drenthe: de wolf en stikstof, zegt Serge Vinkenvleugel van RTV Drenthe.
Er zijn volgens Vinkenvleugel drie groepen die in Drenthe op de BBB hebben gestemd: "Natuurlijk veel boeren en mensen die met de agrarische sector verbonden zijn, zoals loonwerkers en toeleveranciers. Dan mensen die op het platteland en in plattelandsdorpen wonen en sympathie hebben voor boeren en hun werk. En een derde groep zijn proteststemmers die een signaal af willen geven: wij zijn klaar met het kabinet in Den Haag."
De partij kan een coalitie over rechts vormen met VVD en PVV, zegt Vinkenvleugel. "Of met het CDA in plaats van de PVV." Maar een mogelijk breekpunt is volgens hem het stikstofbeleid, want BBB wil alleen in het provinciebestuur plaatsnemen als boeren niet verplicht worden onteigend.
Overijssel
Naast Drenthe is dit de provincie waar de BBB zijn grootste zege boekt. BBB krijgt hier 17 zetels, gevolgd door CDA, VVD en GroenLinks met allemaal 4 zetels.
"Wie de omgekeerde vlaggen en spandoeken langs de provinciale wegen zag, wist al dat er iets zou gebeuren", zegt Arnoud de Vries van RTV Oost. "En toch is de verrassing enorm."
Vergeleken met vier jaar geleden is het verschil groot, want voor het eerst is het CDA niet de grootste in Overijssel. "De neergang was al ingezet", zegt De Vries. "Dit jaar volgt nog eens een halvering." De VVD verliest twee zetels, GroenLinks raakt er één kwijt.
"Iedereen kijkt nu naar BBB", zegt De Vries. De partij zal de koers voor de provincie moeten bepalen de komende vier jaar. "Hebben ze daar genoeg bestuurders voor? Zullen alle 17 Statenleden vier jaar lang blijven zitten, of volgt er ondanks anderhalf jaar gezamenlijke trainingen toch een Forum-scenario: opsplitsingen, stoppers, geruzie? Ook bij andere partijen kwamen die vragen gisteravond direct naar voren. Ingepakt in felicitaties, uiteraard."
Gelderland
Nog voor de uitslag van Gelderland bekend werd, stond de BBB in de voorlopige uitslagen al ver bovenaan. In de provincie heeft de partij 23,8 procent van de stemmen gekregen.
De klappen vielen vooral bij FvD en CDA. De PvdA heeft een half procent meer stemmen gekregen dan in 2019. BBB staat nu op 15 zetels, de combinatie PvdA/GL komt waarschijnlijk uit op 9 en de VVD op 6.
"Een coalitie zonder BBB is eigenlijk niet mogelijk", zegt Annemieke Schakelaar van Omroep Gelderland. "Dan heb je zeven partijen nodig om aan de meerderheid van 28 zetels in Gelderland te komen, dat is amper werkbaar. Dat betekent dat nieuwkomer BBB meteen mee gaat besturen."
Als BBB kiest voor een samenwerking met GroenLinks zijn er maar drie partijen nodig voor een meerderheid, "maar die partijen liggen ideologisch ver van elkaar". Een coalitie over rechts ligt daarom meer voor de hand, zegt Schakelaar. "Met VVD, CDA en misschien JA21 en de SGP."
Utrecht
Nadat de gemeente Veenendaal als laatste de stemmen had geteld, bleek BBB de winnaar te zijn in Utrecht. Het was een nek-aan-nekrace met GroenLinks, maar BBB trekt aan het langste eind.
"In de provincie tekent zich een scheidslijn af", meldt RTV Utrecht. "De stedeling is progressief en stemt GroenLinks, in de middelgrote en kleinere gemeenten is BBB de grote winnaar."
Omdat de BBB nipt wint van GroenLinks, krijgt de eerste het initiatief bij de coalitievorming.
GroenLinks staat open voor een gesprek met BBB, zei lijsttrekker Huib van Essen. "Maar we moeten eerlijk zijn: er is natuurlijk een aantal onderwerpen waar BBB en GroenLinks echt anders over denken."
Noord-Holland
Ook in Noord-Holland heeft de BBB gewonnen. Op plek twee eindigde de VVD. De PvdA en GroenLinks eindigden zeer dicht bij elkaar op de plaatsen drie en vier.
"Ik denk dat het niet eens een afrekening is van provinciaal beleid, maar van landelijk beleid", zegt verslaggever Maarten Edelenbosch van NH Nieuws. "Op het gebied van stikstof, maar ook op andere onderwerpen." Mensen die op BBB hebben gestemd, hopen volgens Edelenbosch op "een frisse wind".
Een coalitie vormen wordt heel ingewikkeld, verwacht hij. "De huidige coalitie - met GroenLinks, VVD, D66 en PvdA - wil door, maar daar moet dan nog een partij bij. Ik zou niet weten welke partij dat moet worden."
Zuid-Holland
De verkiezingsuitslag in Zuid-Holland is "een lightversie" van die in de rest van het land, zegt Hans Otten van Omroep West. BBB is weliswaar de grootste met 8 zetels, maar de VVD komt uit op hetzelfde aantal. Ook hebben GroenLinks en PvdA samen meer zetels: 10.
Met name in het Groene Hart is er veel gestemd op BBB. Maar in gemeenten als Rotterdam en Leiden won GroenLinks. De uitslagen in de steden vormen een tegenwicht tegen de stemmen in de rest van de provincie, zegt Otten.
De huidige coalitie is zijn meerderheid kwijt. Welke nieuwe coalities mogelijk zijn, is volgens Otten nog moeilijk te zeggen. "Maar het lijkt erop dat BBB constructief wil samenwerken en niet alleen nee zegt."
Zeeland
Ook in Zeeland stoot de BBB het CDA van de troon. De partij behaalt 9 zetels, de combinatie van PvdA en GroenLinks komt op de tweede plek met 6 zetels. CDA en SGP krijgen 5 zetels en de VVD 4.
De schade voor het CDA valt in Zeeland mee vergeleken met de andere provincies. De partij raakt hier 'slechts' twee zetels kwijt.
De opkomst was in vrijwel heel Zeeland groter dan vier jaar geleden. "Het lijkt het erop dat de BBB erin geslaagd is om nieuwe stemmers te lokken die normaal gesproken thuisblijven", schrijft Omroep Zeeland.
Hoewel BBB de grootste partij is, is het volgens Omroep Zeeland goed mogelijk dat de huidige coalitie verdergaat in een iets andere samenstelling. "CDA, VVD, SGP en PvdA verandert dan in CDA, VVD, SGP en PvdA/GL. Die vier partijen houden de kleinst mogelijke meerderheid, namelijk 20 van de 39 zetels."
Noord-Brabant
BBB is ook de grote winnaar in Brabant, met 11 zetels, gevolgd door de VVD (9 zetels) en GroenLinks (4 zetels).
Verrassend in Brabant is vooral dat de VVD niet meer de grootste partij is, zegt politiek verslaggever Tessel Linders van Omroep Brabant. "We wisten dat BBB een grote entree zou maken, maar zo groot? Nee, dat had niemand verwacht."
Een coalitie vormen wordt ingewikkeld, verwacht Linders. Een optie is BBB met VVD, CDA, JA21 en Lokaal Brabant. Maar het is volgens Linders ook goed mogelijk dat de BBB en de VVD botsen over het stikstofvraagstuk, waardoor BBB niet in de coalitie belandt.
"BBB kan bijna niet zonder VVD een coalitie vormen", zegt zij. "Maar de VVD kan wél zonder BBB, bijvoorbeeld door samen te werken met linkse partijen. Dus als BBB en VVD er op stikstofgebied niet uitkomen, kan de VVD alsnog het initiatief naar zich toe trekken."
Limburg
Ook in de zuidelijkste provincie van het land is BBB met 10 zetels de grote winnaar van de Provinciale Statenverkiezingen. De PVV verliest en komt uit op 6, het CDA verliest fors en krijgt er 5, evenveel als de VVD.
Vier jaar geleden was het CDA in Limburg nog de grootste partij. "Door deze uitslag staat vast dat het Limburgse platteland het vertrouwen in het CDA resoluut heeft opgezegd", schrijft 1Limburg.
De partij is volgens het 1Limburg afgestraft op het stikstofbeleid, maar ook met de affaire-Vrehen "heeft het CDA zichzelf geen dienst bewezen".
Een coalitie over rechts is de meest logische keuze, schrijft 1Limburg. Dit zou bijvoorbeeld kunnen met BBB, PVV, VVD en het CDA. "Want ook al heeft de Limburgse kiezer zich duidelijk uitgesproken, de kans is aanzienlijk dat het CDA na deze afstraffing opnieuw in het provinciebestuur terechtkomt."
