Een reizende president in oorlogstijd: ‘Zo houdt Zelensky de aandacht vast’

• Eva de Vries

Een jaar lang zag de wereld Volodymyr Zelensky vooral vanuit zijn bunker, voor videoboodschappen voor zijn bevolking of verbindingen met parlementen over de hele wereld. Inmiddels stapt hij ook steeds vaker het vliegtuig in.

Negen buitenlandse reizen maakte hij tot nu toe. Na bijvoorbeeld Polen, Finland en Nederland staat Italië dit weekend op de agenda, met ook een bezoek aan de paus. Mogelijk reist hij daarna door naar Duitsland. De druk om alle wereldleiders echt eens in de ogen te kijken nam namelijk toe.

Onderzoeker Julia Soldatiuk van Instituut Clingendael, zelf Oekraïense, snapt dat Zelensky eerst alleen in zijn land bleef. "De kapitein moest op het schip blijven, daarmee toonde hij sterk leiderschap", zegt ze. "Maar hij liet daarmee ook de ernst van de situatie aan de rest van de wereld zien."

Oorlogsmoeheid

Met vele online toespraken hield Zelensky de internationale aandacht vast. Overal probeerde hij een nationale snaar te raken en vroeg hij vervolgens om economische en militaire steun. Want de oorlog in Oekraïne is, volgens hem, een Europese oorlog, waarbij de vrijheid van de hele democratische, westerse wereld onder vuur ligt.

Na negen maanden oorlog kwam daar voor het eerst verandering in. "De oorlogsmoeheid groeide, terwijl het Oekraïense leger juist extra moderne wapens nodig had, zoals tanks. En niet álles is online voor elkaar te krijgen", zegt Soldatiuk. En dus pakte Zelensky zijn koffer in, met als eerste bestemming de Verenigde Staten.

"Een logische keuze", zegt Ron Keller, oud-ambassadeur in zowel Oekraïne als Rusland. "Het is de meest zichtbare bondgenoot voor Oekraïne, een steunpilaar. Binnen Europa is er niet één duidelijk aanspreekpunt omdat ieder land toch nét anders omgaat met de oorlog."

Daarbij is steun van de VS niet vanzelfsprekend. In 2024 zijn er presidentsverkiezingen en het is zeer de vraag of een eventuele Republikeinse president Oekraïne zal blijven steunen. De reis levert Zelensky opnieuw toezeggingen over steun op.

Na zijn ontmoeting met president Biden bezoekt Zelensky een andere trouwe bondgenoot: buurland Polen. Polen en Oekraïne delen een geschiedenis en veel Polen zien Oekraïners als een 'broedervolk'. Daarbij voelt ook Polen de Russische dreiging. "Allemaal redenen waarom Polen Oekraïne door dik en dun steunt. Zowel militair, als bijvoorbeeld door veel vluchtelingen op te vangen", legt Keller uit.

Strategisch

Na de jaarwisseling vloog Zelensky van het ene naar het andere land. "Alle bestemmingen worden strategisch gekozen, in volgorde van belang. Het is een kwestie van wie schud je op een bijeenkomst als eerste de hand?", zegt Keller. En zo liep Zelensky vorige week ook ineens door Den Haag. Belangrijk, vanwege het Internationaal Strafhof, waar hij hoopt dat Poetin ooit terechtstaat. Maar ook om te praten over de komst van een speciaal tribunaal, en het sturen van gevechtsvliegtuigen.

Dit weekend maakt Zelensky zijn tiende reis. Hij gaat dus onder meer naar de paus, en ook Duitsland wordt genoemd als mogelijke bestemming. "Belangrijke plekken voor Oekraïne", zegt Soldatiuk. Volgens haar is het van belang om juist nu de aandacht vast te houden, vanwege het verwachte Oekraïense tegenoffensief. Zelensky hoopt dat Duitsland over de brug komt met F-16's.

De paus ziet zichzelf als onderhandelaar en is vooral uit op vrede tussen Rusland en Oekraïne. Soldatiuk schat in dat Zelensky hem gaat uitleggen dat de risico's daarvan voor Oekraïne groot zijn. "Oekraïne wil geen kortetermijnoplossing zoals een wapenstilstand of het bevriezen van frontlijnen."

De aanpak van Zelensky werkt, zeggen Keller en Soldatiuk. Zonder zijn online zichtbaarheid, de video's, de toespraken wereldwijd én zijn buitenlandse reizen had hij minder voor elkaar gekregen. "Hij komt over als een sympathieke en eerlijke man, die makkelijk contact legt. Eigenschappen waardoor anderen hem graag helpen", denkt Keller. Daarbij laat hij dagelijks zien waar de slachtoffers vallen. "De boodschap is; kijk, de oorlog gaat door, dus blijf ons steunen."

Verslappende aandacht

Maar leunt die 'campagne' niet te veel op één persoon? Op een president in oorlogstijd, die zichtbaar steeds vermoeider wordt? "Dat is waarschijnlijk waar Poetin op hoopt", zegt Keller. "Dat het Westen gaat denken: 'Daar hebben we Zelensky weer' en dat de steun afneemt."

Soldatiuk wijst erop dat die ene leider wel een heel hecht team achter zich heeft, en een bevolking die hem steunt. Af en toe stuurt hij zijn vrouw of bijvoorbeeld de premier om het woord te doen namens Oekraïne. "Maar Zelensky blijft wel hét gezicht."

Veel keus heeft Zelensky niet, hij moet wel doorgaan, zegt Soldatiuk. "In Oekraïne leeft hoop. De aandacht mag niet verslappen. Als Rusland wint, dan staat het bestaan van Oekraïne op het spel. Dat besef is tot iedereen doorgedrongen: van de bevolking tot soldaten tot de president."