Waar verwacht Rusland het Oekraïense tegenoffensief?

• Chiem Balduk

  redacteur Buitenland
• Harm Kersten

  Grafisch vormgever

Rusland heeft zich uitgebreid voorbereid op het verwachte Oekraïense tegenoffensief van dit voorjaar. Op kwetsbare plekken aan het front en langs belangrijke infrastructuur heeft Rusland de afgelopen weken verdedigingslinies opgezet. Dat blijkt uit een analyse van satellietbeelden van de Russische zijde van het slagveld.

Wanneer het Oekraïense voorjaarsoffensief moet plaatsvinden, is voer voor speculatie. Volgens Oleksij Danilov, de belangrijkste veiligheidsadviseur van president Zelensky, zijn slechts "drie tot vijf" mensen hiervan op de hoogte. Militair analisten houden er rekening mee dat een omvangrijke tegenaanval pas in mei of juni zal plaatsvinden, afhankelijk van het weer en de westerse wapenleveranties.

Dan de vraag wáár de Oekraïense tegenaanval zal beginnen. Rusland lijkt zeer beducht op een aanval ten zuiden van de stad Zaporizja. De meeste Russische verdedigingswerken zijn daar te vinden, zo valt te zien op onderstaande overzichtskaart. Als Oekraïne hier een doorbraak weet te forceren, dan wordt de Russische landverbinding met het bezette schiereiland de Krim doorbroken.

Het Russische leger heeft over het gehele zuidelijke front tussen de Dnjepr-rivier en het oostfront dubbele verdedigingslinies opgezet. Zichtbaar zijn meerdere loopgraven en achterliggende aanvoerlijnen, maar er zullen ongetwijfeld ook mijnenvelden zijn aangelegd, zegt Mart de Kruif, oud-commandant Landstrijdkrachten.

"Als Oekraïne hier het tegenoffensief uitvoert, kunnen de Russische aanvoerroutes over land naar de Krim worden doorbroken", zegt De Kruif. "Het is dus logisch dat de Russen dit als reële locatie voor het tegenoffensief zien."

Swipe door de kaarten om de Russische verdedigingslinies te zien:

Volgens de Oekraïense burgemeester van de bezette stad Enerhodar, waar de fel bevochten grootste kerncentrale van Europa staat, zijn er verschillende tekenen dat de bezetters zich voorbereiden op het verlies van de stad. Volgens hem ligt er een evacuatieplan en worden scholen en sportlocaties geplunderd "nu het nog kan".

Langs de rivier

Westwaarts, tussen Cherson en Zaporizja, vormt de Dnjepr de huidige grens tussen het Oekraïense en Russische gebied. In dit gebied zijn minder verdedigingswerken te zien. De rivier vormt hier het belangrijkste obstakel voor een offensief. Op een aantal plekken waar de - behoorlijk brede - rivier iets smaller is, zijn aanpassingen in het landschap te zien.

Toch houdt Rusland rekening met het scenario dat het tegenoffensief hier zal beginnen. Dat vermoeden wordt gevoed door de gelekte inlichtingendocumenten uit het Pentagon, waarin stond beschreven dat een Oekraïense brigade wordt uitgerust met amfibische voertuigen. Daarmee zou de Dnjepr kunnen worden overgestoken.

Afgelopen week wisten Oekraïense troepen voet aan de grond te krijgen op de oostoever. De omvang van deze operatie is lastig in te schatten. Russische militaire bloggers waarschuwen dat een (kleine) aanval bij de Dnjepr ook het doel kan hebben om de aandacht af te leiden, om vervolgens elders toe te slaan.

Vrees voor de Krim

Opvallend zijn de omvangrijke verdedigingslinies bij de Krim. Ter hoogte van de landverbindingen met het Oekraïense vasteland zijn meervoudige verdedigingslinies te zien. Hier ligt de facto sinds 2014 al de grens, toen Rusland het Oekraïense schiereiland annexeerde. Bovendien liggen er eeuwenoude restanten van Turkse en Tataarse fortificaties die een barrière vormen.

Daarachter, dieper landinwaarts, zijn langs het Noord-Krimkanaal extra verdedigingswerken gecreëerd. En ook langs de westkust zijn afgravingen en drakentanden te zien. Rusland lijkt dus rekening te houden met een vijandelijke landing op de Krim, hoewel Oekraïne daartoe niet in staat wordt geacht. "Maar iedere Rus die de Krim moet verdedigen, wordt niet ergens anders ingezet", zegt De Kruif nuchter.

Donbas en landsgrens

In de Donbas-regio bestaat de verdediging uit een minder aaneengesloten linie. Het oostfront beweegt immers actief en ligt voor een deel in stedelijk gebied. Daartegenover staat dat in deze regio meer en beter georganiseerde Russische troepen worden ingezet.

In de regio Loehansk zijn recent wel veel voorbereidingen getroffen. "Het vlakke terrein daar is voor tanks en infanterie heel geschikt. Het is dan ook niet toevallig dat juist dit in de Tweede Wereldoorlog ook een belangrijk slagveld was", zegt De Kruif. "Logisch dus dat de Russen de verdediging hier op orde willen hebben."

Ook noordelijker zijn inspanningen verricht, langs de Oekraïense grens. Daar heeft Rusland op eigen grondgebied linies voorbereid, hoewel er geen enkele aanwijzing bestaat dat Oekraïne het Russische territorium zal binnenvallen.

Het is lastig om te zeggen waar de Russische verdediging het zwakst is, zegt De Kruif. De Russen zullen zich op ieder scenario moeten voorbereiden. "Zo werkt het: de aanvaller kan kiezen waar hij aanvalt, maar de verdediger niet waar hij wil verdedigen." Hij gaat ervan uit dat Oekraïne zich op één of twee plekken zal concentreren. "Je moet een overweldigend overwicht hebben ten opzichte van de Russen, op land en in de lucht."

Het zal niet eenvoudig zijn om door de Russische verdediging te breken, verwacht de oud-commandant. "Oekraïne moet eerst een inbraak uitvoeren en vervolgens de linie doorbreken. Als dat slaagt, kun je achter de linie uitbreken. Maar dat kan een bloedige en dagenlange strijd worden."