Geld ging steeds weer boven het belang van Groningers, concludeerde de parlementaire enquêtecommissie gaswinning Groningen eind februari. De Tweede Kamer debatteert er vandaag over, net als gisteren. De NOS zet op een rij hoe zelfs bij het besluit om de gaskraan dicht te draaien, het een rol speelde dat het kabinet wilde bezuinigen op hulp aan Groningen.
Het argument dat er tegelijkertijd flink bezuinigd zou kunnen worden op de versterking van Groningse huizen werd gebruikt om onder meer premier Rutte en minister Hoekstra ervan te overtuigen dat de gaskraan dicht zou kunnen. Er zou blijkens het rapport van de commissie zelfs zo veel bespaard kunnen worden dat het goedkoper zou zijn om de gaskraan dicht te draaien dan om gas te blijven winnen, werd ministers voorgehouden.
Die houding van het kabinet heeft de versterking, blijkt nu, onnodig vertraagd. Want veel huizen moesten toch versterkt worden, ondanks het dichtdraaien van de gaskraan. Door alle onzekerheid vanuit het kabinet over hoe en of de versterking zou doorgaan, haakten bijvoorbeeld aannemers af.
Hoe kon dat besluit genomen worden en hoe stuurden ook Haagse hoofdrolspelers van nu destijds aan op een bezuiniging?
Lobby
Aan het begin van het ministerschap van Eric Wiebes op Economische Zaken, eind 2017, lobbyen de oliemaatschappijen die actief zijn in Groningen bij hem. Ze planten een idee: als de gaskraan dichtgedraaid wordt, kan er bezuinigd worden op de versterkingsoperatie. Een operatie die ook de oliemaatschappijen veel geld kost.
Het idee blijft enige tijd liggen op het ministerie. Als in 2018 de vraag voorligt of het kabinet de gaswinning naar 12 miljard kubieke meter per jaar wil verlagen vanwege de veiligheid, zet dat Wiebes aan het denken.
Wiebes weet dat hij niet eeuwig die 12 miljard kubieke meter gas per jaar uit de grond kan laten halen. De winning moet op termijn verder afgebouwd worden vanwege de veiligheid. De VVD'er weet bovendien dat er ook bij het opboren van 12 miljard kuub er nog steeds miljarden euro's aan de versterking van huizen moeten worden uitgegeven.
Is de nulvariant niet ook gewoon financieel aantrekkelijker (tenzij je heel lang 12 blijft winnen)?
Wiebes oppert dan om de gaswinning snel naar nul te brengen: de nulvariant. Hij deed dat voor de veiligheid van Groningers, zegt hij. Achter de schermen is geld ook een argument, al was het maar om de andere ministers te overtuigen om de gaswinning naar nul te brengen.
Wiebes mailt naar een ambtenaar een zelfgemaakte rekensom over de baten van de gaswinning en de kosten van de versterking en sluit af met: "Is de nulvariant niet ook gewoon financieel aantrekkelijker (tenzij je heel lang 12 blijft winnen)?" Wiebes dringt erop aan om het uit te werken en hij komt met een voorstel.
Als Wiebes' voorstel om naar nul te gaan tussen ministeries wordt besproken, blijkt dat de premier en Wopke Hoekstra, destijds minister van Financiën, hun bedenkingen hebben. Een ambtenaar schrijft daarover: "Rutte en FIN hebben tegengas gegeven op het voornemen van Wiebes om het tempo af te bouwen naar nul."
In deze video leggen we uit hoe een miljardenschat onder de grond een vloek werd voor veel Groningers:
Hoekstra blijkt in een bespreking het een "worstcasescenario" te vinden als de gaskraan straks dichtgedraaid wordt en er toch 10 miljard euro uitgegeven moet worden aan versterking. Hij vraagt naar zekerheden over of daar dan echt op bezuinigd kan worden. Anders zijn er wel hoge uitgaven, maar geen gasbaten.
Ministers Hoekstra en Wiebes gaan bij elkaar zitten, komen eruit en gaan samen de rest van het kabinet overtuigen. Ze willen allebei de gaswinning naar nul en hebben daar plots ook haast mee, blijkt uit documenten. Want als ze snel zijn, kunnen ze nog voorkomen dat er definitief afgesproken wordt dat bepaalde huizen versterkt worden.
Beeldvorming
Bij andere ministers is er dan de angst dat het beeld kan ontstaan dat de gaskraan dichtgedraaid wordt vanwege de kostenbesparing op de versterking. Wiebes zegt tegen hen dat hij in de brief aan de Tweede Kamer het verband met de versterkingsoperatie niet zal leggen. "Min EZK (Wiebes, red.) stelt in de brief dat de veiligheid vooropstaat en legt daarom expliciet geen enkele link met de versterkingsopgave", schrijven ambtenaren over Wiebes' geruststelling aan zijn collega's.
Als het daarna in de ministerraad besproken wordt, krijgen alle bewindspersonen een tabel te zien waarin staat dat het voor de staatskas de komende jaren zelfs goedkoper is om de gaskraan dicht te draaien dan om te blijven boren.
Hoewel er ambtelijk dan al bedenkingen zijn bij deze berekening, wordt de ministers dus voorgehouden dat er echt zo veel op de versterking bezuinigd kan worden. De andere ministers hoeven kortom niet bang te zijn dat er door een geldtekort straks op hun ministerie bezuinigd moet worden, zoals ze eerder vreesden. Ze stemmen in met het plan.
Tik op de vingers
Van de enquêtecommissie krijgt Hoekstra achteraf subtiel een tik op de vingers over wat hij over die periode heeft verklaard. In het verhoor voor de parlementaire enquête zegt Hoekstra dat het besluit in de ministerraad "puur over de kraan" ging.
Maar de commissie vindt in de stukken dat Hoekstra niet helemaal open is geweest en oordeelt: "Minister Hoekstra geeft tijdens zijn openbaar verhoor aan dat in de ministerraad enkel het besluit over het beëindigen van de gaswinning voorligt. Wat hij daarbij echter niet vermeldt, is dat de lagere versterkingskosten bij de onderbouwing richting andere ministeries en bewindslieden wel een belangrijke rol spelen."
Was de gaswinning ook zo snel afgebouwd als Wiebes deze, voor de staatskas te rooskleurige, financiële plaatjes niet had geschetst? Of dat voor de veiligheid van Groningers gunstige besluit dan ook was genomen weten we niet. Feit is dat het bezuinigingsverhaal nodig werd gevonden om ministers te overtuigen. En het argument werkte door: het werd een opstapje naar de pauzering van de versterkingsoperatie; die werd nog eens tegen het licht gehouden. De vertraging die dat opleverde, merken ze in Groningen nog steeds.
