Na langdurig onderzoek, tientallen openbare verhoren en het doorspitten van meer dan 600.000 documenten, komt de Parlementaire Enquêtecommissie Aardgaswinning Groningen vandaag met z'n conclusies. Voor het eerst in de geschiedenis wordt een enquêterapport niet in Den Haag gepresenteerd. Als locatie is het Groningse Zeerijp gekozen, niet toevallig een van de dorpen die het meest door de aardbevingen zijn getroffen.
De aardbeving in Zeerijp van 8 januari 2018 met een kracht van 3,4 was voor het kabinet een van de redenen om in dat jaar te besluiten met de gaswinning in Groningen te stoppen. Het onderzoek van de Parlementaire Enquêtecommissie begon met het verhoren van mensen achter gesloten deuren. Eind juni vorig jaar startten de verhoren in het openbaar en in oktober werden ze afgerond.
In totaal zijn 68 mensen gehoord door de commissie onder leiding van voorzitter Tom van der Lee. Dat varieerde van Groningse gedupeerden tot topambtenaren, ex-ministers, premier Rutte, wetenschappers en de top van de NAM en Shell in Nederland en in het Verenigd Koninkrijk. Er waren 69 verhoren, want oud-minister Henk Kamp verscheen twee keer voor de commissie. De topman van ExxonMobil weigerde te verschijnen. Hij kon daar niet toe worden gedwongen omdat hij niet de Nederlandse, maar de Belgische nationaliteit heeft.
Zwaarste middel
Een enquête is het zwaarste middel dat de Tweede Kamer kan inzetten bij haar controlerende taak. In de zaal waar de presentatie plaatsvindt, zitten ook mensen die de commissie afgelopen jaar thuis heeft opgezocht. Het zijn gedupeerden die veel schade hebben of wier huis wordt versterkt. Zij hebben de commissie verteld over de impact die dat op hen en hun gezinnen heeft.
Al jaren geleden riep de Groninger Bodem Beweging de Tweede Kamer op om een parlementaire enquête te doen. Aanvankelijk werd dat niet overgenomen; veel partijen vonden dat de versterkingsoperatie eerst op stoom moest zijn en er een nieuw schadeloket voor mijnbouwschade moest komen. Het dichtdraaien van de gaskraan en de almaar aanhoudende krachtige bevingen, en ook het moeizame verloop van de versterking van huizen, brachten daar verandering in.
De enquête zocht op meerdere vragen een antwoord. Bijvoorbeeld hoe de besluitvorming over de gaswinning op cruciale momenten is geweest, en wat de gevolgen daarvan voor Groningen zijn geweest. Voor een antwoord op de vraag hoe het zo mis heeft kunnen gaan in Groningen, is de commissie ver teruggegaan in de geschiedenis; tot aan het allereerste begin van de gaswinning meer dan zestig jaar geleden.
Zegen voor Nederland, tragedie voor Groningen
De aardgaswinning heeft Nederland sindsdien veel voorspoed gebracht. Huizen en bedrijven ervaren al zestig jaar lang voordeel van het gas uit eigen bodem. Maar vooral de afgelopen tien jaar zijn de negatieve gevolgen groot: ontelbaar veel schades en psychisch leed. Een keerpunt vormde de heftigste beving tot nu toe: die bij Huizinge in 2012. Een half jaar later kwam het Staatstoezicht op de Mijnen met een dringende waarschuwing: breng de gaswinning zo snel mogelijk terug.
Er kon niet langer een bovengrens aan de kracht van de aardbevingen worden genoemd. Gevreesd werd voor de veiligheid van mensen als huizen of gebouwen zouden instorten. Maar in het jaar dat volgde ging de gaswinning niet naar beneden, bleef ook niet gelijk, maar ging juist nog fors omhoog. Het maakte veel Groningers woedend. Oud-minister Jeroen Dijsselbloem van Financiën zei tijdens zijn verhoor: "Ik hoop dat u blootlegt wie dat heeft gedaan."
Een van de opmerkelijkste momenten tijdens de enquête was toen een tien jaar oude berekening boven tafel kwam. Al in 2012 is door mensen van Gasterra uitgerekend dat er voor de zogenoemde leveringszekerheid 'slechts' 27 miljard kuub aardgas nodig was. In het jaar dat volgde werd twee keer zoveel opgepompt: 54 miljard kuub. Tweede Kamerleden zeiden niet te hebben geweten dat er zoveel minder nodig was. Ook in de jaren daarna was de productie hoger dan nodig, zo bleek tijdens de enquête.
Stress voor kinderen
De Kinderombudsman omschreef tijdens haar verhoor het leed onder kinderen en jongeren in Groningen. Hun ouders hebben stress van de problemen, die ze vanzelfsprekend thuis met elkaar bespreken. Daarmee zijn de zorgen voor hun kinderen onontkoombaar. Ombudsman Kalverboer zei dat dat funest is voor het vertrouwen dat deze jongeren hebben in autoriteiten, de overheid en de politiek.
Bekijk hier hoe het Gronings gas de schatkist veel geld opleverde maar voor inwoners van Groningen een last bleek:
