Annabel van Gestel
redacteur Nieuwsuur
Annabel van Gestel
redacteur Nieuwsuur
Wat ooit hét prestigeproject van de Chinese president Xi Jinping was, de angst van veel westerse landen en de hoop van veel minder welvarende landen, viert dit jaar een jubileum: de Nieuwe Zijderoute.
In de afgelopen tien jaar heeft China honderden miljarden uitgeleend aan landen wereldwijd voor de bouw van infrastructurele projecten. Ondanks een voortvarende start, klinkt er steeds meer kritiek van deelnemende landen. Valt er in het tiende levensjaar van de Nieuwe Zijderoute wel iets te vieren?
Met het Belt and Road Initiative, zoals de Nieuwe Zijderoute officieel heet, lanceerde China in 2013 het grootste infrastructurele project in de moderne geschiedenis. Landen konden bij China aankloppen voor een lening om bijvoorbeeld een haven, spoorweg of dam te bouwen en daarmee de economie een boost te geven. Voor China is het een manier om grip te krijgen op handelsstromen en een politieke vinger in de pap af te dwingen bij de aangesloten landen.
Sinds de lancering hebben zo'n 150 landen, vooral ontwikkelingslanden, zich gemeld bij China. Bij tientallen landen is het ook daadwerkelijk tot een project gekomen. Bij enkele landen kwam het tot economische samenwerking en daarnaast waren er veel afhakers. Veel van die landen wendden zich tot China omdat ze de financiering niet voor elkaar kregen bij bijvoorbeeld het Internationaal Monetair Fonds of de Wereldbank.
"China was bereid hier veel geld in te stoppen", zegt Frans-Paul van der Putten, China-expert bij Instituut Clingendael. "Voor de ontwikkelingslanden zelf is het gunstig dat ze minder afhankelijk zijn van westerse financiers of de Wereldbank."
Hoge schulden
Met de deals gaan echter ook grote risico's gepaard. De projecten kosten veel geld, waardoor landen worden opgezadeld met schulden die maar moeilijk terugbetaald kunnen worden. Vorige week vroeg de Wereldbank China daarom om schuldenverlichting voor enkele landen. China-correspondent Sjoerd den Daas: "China is daar tot nu toe niet toe bereid, omdat veel van die schuld hier bij staatsbanken op de balans staat. Die zullen dus ook pijn lijden als die schulden niet kunnen worden terugbetaald."
Aan de andere kant is het voor de partnerlanden maar afwachten of de haven, brug of snelweg die ze hebben besteld, uitpakt zoals gehoopt. Critici stellen al jaren de kwaliteit van de geleverde diensten ter discussie. Daarnaast zijn veel projecten vertraagd.
Een voorbeeld is een waterkrachtcentrale in Ecuador. De rivier waarin de centrale is gebouwd, is anders gaan stromen, waardoor rivieroevers afbrokkelen en dorpen opgeslokt dreigen te worden. Daarnaast ontdekten onderzoekers duizenden scheurtjes in de turbines van de centrale, mogelijk veroorzaakt door het gebruik van slecht materiaal.
Inwoners van het dorp San Luis in Ecuador zien steeds meer land in de rivier verdwijnen:
De dam in Ecuador is niet het enige project dat tot teleurstelling leidde. In Pakistan is een waterkrachtcentrale stilgelegd, ook vanwege scheuren, en in Angola voldeed een sociaal huisvestingsproject niet aan de verwachtingen. En omdat Montenegro de lening voor een snelweg niet kon afbetalen aan China, kwam de bouw stil te liggen. Een spoorlijn in Kenia bleek niet rendabel en werd niet afgemaakt.
Voor de landen die ontevreden zijn over de oplevering van het project, is het lastig China daarvoor ter verantwoording te roepen, zegt Van der Putten. "Die zitten vast aan een contract, dus heronderhandelen is moeilijk."
Volgens de Chinese partij die de dam in Ecuador gebouwd heeft, zijn de gebreken niet door hun toedoen ontstaan en is de erosie niet aan de bouw van de dam toe te schrijven. Bij andere projecten werden defecten daarnaast toegeschreven aan lokale ondernemers, of door verkeerd gebruik van de lokale exploitant.
Reputatieschade China
Van der Putten schetst dat China eigenlijk té enthousiast met te veel projecten tegelijkertijd aan de slag is gegaan. "De gedachte was wellicht: we zien wel wat er succesvol is. Ik denk dat de Chinese regering na verloop van tijd is gaan inzien dat het toch niet verstandig was om veel projecten tegelijkertijd op te starten."
Omdat veel projecten nog in ontwikkeling zijn, vindt Van der Putten het te vroeg om het hele Zijderoute-initiatief een mislukking te noemen. Wel lijkt het erop dat China zelf, tien jaar na de grootse aankondiging, minder de aandacht vestigt op het prestigeproject van Xi. "Er is in de afgelopen jaren toch reputatieschade opgelopen. China zal wel doorgaan met de projecten, zij het op kleinere schaal."
Paradepaardje
Ook correspondent Den Daas denkt niet dat China de stekker uit de Nieuwe Zijderoute zal trekken. "Het is een zaadje dat is geplant door Xi, en als Xi een zaadje plant, dan moet daar water aan gegeven worden. Je ziet wel dat er minder geïnvesteerd wordt en dat projecten waar ze nu in investeren rendabeler zijn."
De afname in investeringen kunnen ook een, tijdelijk, gevolg zijn van de coronacrisis, benadrukt Den Daas. "Er werd niet veel gereisd en banken zaten krap bij kas, dus het kan een tijdelijke adempauze zijn. Maar de Nieuwe Zijderoute moet zeker doorgang vinden, al is het maar omdat het het paradepaardje is van Xi."
