Torenhoge moordcijfers in Zuid-Afrika, met ook veel kinderen als slachtoffer

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Om de zoveel tijd kent Zuid-Afrika een tragedie, zo gruwelijk, dat het land zich weer even afvraagt hoe het zo gewelddadig is geworden. De laatste was ruim vijf maanden geleden, toen de 4-jarige Bokgabo Poo uit een speeltuin verdween.

Haar moeder Tsholofelo Poo vertelt het verhaal vanaf de bank in haar woonkamer in de township Wattville vlak bij Johannesburg. Hoe haar dochtertje aan het spelen was met een vriendje in de speeltuin om de hoek en hoe een man het jongetje geld gaf om een snoepje te kopen en achterbleef met haar dochter, die vervolgens verdween.

Nog geen 24 uur later werd een been van een kind half begraven gevonden in een tuin. Tsholofelo ging kijken en realiseerde zich dat het om haar dochter ging. "Ik keek naar het been en een van de teennagels was een beetje gebogen. Ik wist dat het om Bokgabo ging. Ik viel op de grond neer."

Later werd meer van haar lichaam gevonden. Op beelden van een veiligheidscamera in de buurt werd een man samen met haar dochter gezien. Hij werd opgepakt en onder meer ontvoering, verkrachting en moord ten laste gelegd. De man was op borgtocht vrij in een zaak waarin hij verdacht wordt van de verkrachting van een 9-jarig meisje.

De Zuid-Afrikaanse krant The Sowetan publiceerde na de moord op Bokgabo een voorpagina-artikel met daarop de gezichten van negentien kinderen en de kop: 'Hoeveel moeten er nog sterven?'

Volgens de misdaadcijfers werden er het laatste kwartaal van 2022 ruim 7500 Zuid-Afrikanen vermoord, van wie 1100 vrouwen en 315 kinderen. Shanaaz Mathews, deskundige op het gebied van kindermoord in Zuid-Afrika, zegt dat bijna alle kinderen hun moordenaar kennen. "Vaak gaat het om geweld door een ouder of bekende, om fataal kindermisbruik", zegt ze op haar kantoor van The Children's Institute van de Universiteit van Kaapstad. "Ook lopen tienerjongens veel gevaar om te sterven door bendegeweld."

Bij een veel kleiner deel, maar alsnog tientallen slachtoffertjes per jaar, gaat het om kinderen die worden meegenomen door vreemden waarbij vaak ook verkrachting een rol speelt, zoals bij Bokgabo. "Het verkrachten en vermoorden van kinderen is in veel landen ongebruikelijk, maar hier niet", zegt Mathews. "En het aantal zaken waarbij de dader onbekend is, neemt toe."

Volgens Mathews kan kindermoord niet los worden gezien van de algehele geweldsspiraal waar Zuid-Afrika in zit, waar heel veel oorzaken voor zijn. Bij iedere grote tragedie zoals de moord op Bokgabo wijst ook de regering snel naar de sociaal-economische problemen in Zuid-Afrika, een land met een gewelddadig verleden, met veel alcohol- en drugsmisbruik, werkloosheid en frustratie.

Bezuinigingen op politie

Het zijn factoren die allemaal een rol spelen, maar daarmee schuift de regering ook verantwoordelijkheid af, zeggen experts en oppositieleden. Want de stijging zou deels ook te verklaren zijn door de achteruitgang van de politie, iets waar de overheid juist wel iets aan kan doen. Want ondanks de hoge misdaadcijfers wordt er bezuinigd op de politie en onvoldoende nieuwe agenten gerekruteerd. Volgens oppositiepartij DA heeft Zuid-Afrika zo'n 100.000 agenten en zijn er zo'n 90.000 meer nodig.

Onderzoeker David Bruce van het Instituut van Veiligheidsstudies becijferde dat de politie tussen 2012 en 2021 55 procent minder moorden heeft opgelost. Er zijn niet genoeg agenten en rechercheurs en de kwaliteit van hun onderzoek is achteruitgegaan, stelt hij. De motivatie is laag.

Ook wordt minder dan 10 procent van de verkrachtingszaken opgelost. "De politie stelt niet de juiste vragen", ziet ook Mathews. "Steeds meer zaken worden cold cases. Dat betekent dat daders wegkomen met geweld en we constant daders om ons heen hebben die een bedreiging zijn voor onze kinderen."

De moeder van Bokgabo maakt zich zorgen over het bewijs tegen de verdachte van de moord op haar kind. Hij is dan wel op veiligheidsbeelden met haar gezien, maar is dat genoeg? De verdachte ontkent dat hij de dader is. Ook blijft het moeilijk voor haar om te verkroppen dat hij op borgtocht vrij was. "Mannen komen met te veel weg in Zuid-Afrika", zucht ze. "Dit moet stoppen."