Alcoholverbod in Zuid-Afrika: minder misdaad, wel gefrustreerde mannen

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Door een verbod op de verkoop van alcoholische dranken in Zuid-Afrika zijn de misdaadcijfers gekelderd. Het is een positieve ontwikkeling in het gewelddadige land. Toch zetten verschillende deskundigen vraagtekens bij de maatregel.

In de groepschat op WhatsApp van een buurt in Kaapstad wordt gevraagd of iemand nog een fles rode wijn heeft. De buurtgenoot heeft er in ruil drie pakjes sigaretten voor over. "Ik kan het achterlaten bij je hek, we hoeven elkaar niet te zien."

Het is een bijzondere coronamaatregel die Zuid-Afrika bezighoudt: het verbod om alcoholische drank te kopen. De regering hoopt dat de inwoners nuchter beter luisteren en afstand houden. Het alcoholgebruik en -misbruik in Zuid-Afrika is hoog. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie staan de Zuid-Afrikanen in de top vijf van zwaarste drinkers ter wereld.

94 in plaats van 326 moorden

Drankwinkels en bierbrouwerijen verliezen klanten en hebben de regering opgeroepen om de regel te schrappen. Een belangenbehartigingsorganisatie van 20.000 kleine ondernemers die vooral in de townships drankwinkels hebben, dreigen in een brief aan de president naar de rechter te stappen als hij vandaag niet op hun oproep reageert.

Maar de verantwoordelijke minister wil de regel het liefst voor altijd handhaven, grapte hij in een Zuid-Afrikaanse krant. De misdaadcijfers zijn namelijk sterk gedaald. Hij legde de misdaadcijfers van de eerste week lockdown naast de statistieken van een jaar geleden in dezelfde week. In plaats van 326 moorden, werden er 94 moorden gepleegd. Het aantal roofovervallen op bedrijven en huizen ging met 80 procent omlaag.

Patrouilles

Het is niet alleen het alcoholverbod dat hierbij een rol speelt. Een deel van de daling van de misdaadcijfers valt toe te schrijven aan de politie en het leger die op straat patrouilleren en die wegversperringen opzetten. Ze houden de bevolking soms met harde hand in het gareel. Je mag in Zuid-Afrika alleen de straat op om boodschappen te doen of voor medische hulp. Daardoor is het nu moeilijker om op het dievenpad te gaan en bijvoorbeeld iemand te beroven.

Maar de daling van het moordcijfer is wel direct toe te schrijven aan het alcoholverbod, zegt Johan Burger, oud-politieman en onderzoeker bij het Instituut voor Veiligheidsstudies. "Dat het moordcijfer sterk is gedaald, komt doordat veel moorden in townshipkroegen gebeuren, waar groepen jonge mannen samen drinken. Dat mag nu dus niet. Het is fantastisch dat dit nu minder wordt."

Toch denkt hij dat het beter is om het alcoholverbod op te heffen. "Het zorgt namelijk ook voor nieuwe criminaliteit. De afgelopen weken zijn er verschillende drankwinkels geplunderd en we zien dat misdaadsyndicaten nu op de zwarte markt alcohol gaan verkopen."

Verantwoordelijk voor gedrag klanten

Burger pleit ervoor dat er onder strenge voorwaarden weer alcoholische dranken verkocht mogen gaan worden. "Het zou goed zijn als uitbaters maar tot bepaalde uren open mogen zijn en als ze verantwoordelijk gehouden kunnen worden voor het gedrag van hun klanten. Er wordt nog te vaak drank verkocht aan dronken mensen. Zo kunnen we het moordcijfer hopelijk laag houden, terwijl er geen reden meer is voor plunderingen en ondergrondse handel."

Ook Nomfundo Mogapi, directrice van het Centrum voor Geweld en Verzoening in Johannesburg, heeft dubbele gevoelens bij het alcoholverbod. Ze is onder meer deskundig op het gebied van huiselijk geweld. In de eerste week van de lockdown kwamen er 2300 meldingen van huiselijk geweld binnen bij de politie. Dat is 37 procent hoger dan het wekelijkse gemiddelde vorig jaar.

"En dat is waarschijnlijk maar het topje van de ijsberg, zegt Mogapi, "Want hoe zoek je hulp als je gewelddadige man de hele dag bij je is, samen in lockdown? Vaak bellen vrouwen of maken ze een plan om ergens in veiligheid te komen als de man uit huis is en dat kan nu niet."
Volgens haar missen mannen nu ook een andere uitlaatklep: alcoholische drank. "Hoewel alcohol tot geweld kan leiden, zien we ook dat voor sommige mannen alcohol de uitlaatklep was. En nu dat wegvalt gaan ze hun frustratie op hun vrouw afreageren. Doe daar bovenop dat er nu meer frustratie is omdat veel mannen als gevolg van de lockdown niet werken. Ze zijn de controle kwijt en nemen die terug middels huiselijk geweld."

De kans is klein dat de regering het alcoholverbod de komende weken terugdraait. Het hoofd van de gezondheidscommissie van de regering heeft de president opgeroepen om niet voor de druk van de drankindustrie te buigen. Hij zegt dat de natie nu moet focussen op het coronavirus en dat je beschonken nou eenmaal meer kans hebt om te worden besmet.

Eind maart maakten we een reportage in de overvolle townships van Zuid-Afrika. Hoe houd je daar afstand?