Coronavirus bereikt Zuid-Afrika: 'Als we niets doen, worden we overspoeld'

• Elles van Gelder

  correspondent Afrika

Het coronavirus grijpt ook in Afrika steeds meer om zich heen. Maar simpele maatregelen die mensen kunnen nemen, zoals het wassen van je handen, zijn in veel landen een luxe.

De corona-uitbraak kwam op het continent relatief traag op gang. Eerst waren er een aantal corona-gevallen boven de Sahara, in Egypte en Algerije, toen kwam een besmette Italiaan naar Nigeria. Ondertussen is het virus steeds verder naar het zuiden gezakt en al in ruim dertig landen opgedoken.

Directeur-generaal Tedros van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), die zelf uit Ethiopië komt, riep deze week 'zijn' continent op om wakker te worden.

240 besmettingen

Het aantal bevestigde besmettingen is in veel landen weliswaar nog laag, maar de angst is dat het virus zich snel zal uitbreiden. Aanvoerder is nu Zuid-Afrika. De teller staat daar inmiddels op 240 besmettingen; vrijdag waren het er nog 202 en donderdag 150. Er is ook een achterstand als het gaat om testen.

Dat het langer duurder voordat het virus in Afrika opdook, komt vooral doordat het daar eerst naartoe moest worden gebracht. Op de lijst met besmette personen in Zuid-Afrika staat een 33-jarige man die in Frankrijk is geweest, een 43-jarige vrouw die in Oostenrijk was en een 23-jarige man die naar Duitsland reisde. Maar ondertussen zijn er in Zuid-Afrika ook besmettingen die de autoriteiten niet terug kunnen leiden naar reizigers of toeristen.

"Het gaat nu razendsnel omhoog", zegt de Zuid-Afrikaanse epidemioloog Salim Abdool Karim. "We liggen in de luwte voor de storm en moeten nu meer maatregelen nemen. Anders zitten we zo met een miljoen corona-patiënten."

Een Zuid-Afrikaanse nieuwswebsite meldde op basis van een nog niet gepubliceerd overheidsrapport dat er honderdduizenden slachtoffers kunnen vallen als er langzaam wordt gereageerd op de uitbraak. In het rapport zou ook staan dat bij een infectiegraad van 20 procent meer dan een half miljoen mensen in het ziekenhuis moeten worden opgenomen. Zuid-Afrika heeft bijna zestig miljoen inwoners.

Een van de organisaties die het rapport mee opstelde, het Nationaal Instituut voor Overdraagbare Ziektes, zegt dat het gaat om modellen en dat alles afhankelijk is van hoe Zuid-Afrika nu reageert.

President roept noodtoestand uit

Voor het eerst sinds het einde van de apartheid riep de Zuid-Afrikaanse president vorig weekend de noodtoestand uit. Scholen zijn dicht, je mag niet samenkomen met meer dan honderd mensen en er is een vliegverbod ingesteld voor een rits landen waaronder Italië, Spanje en Zuid-Korea. Ook wordt gepleit voor sociale onthouding.

Maar dat is zeer lastig. Niet alleen in Zuid-Afrika, maar op het hele continent. Rijkere mensen blijven grotendeels binnen; de armere bevolking heeft die keuze niet. Die gaan nog zoveel mogelijk naar hun werk. Ze maken gebruik van openbaar vervoer en zitten dicht op elkaar in kleine taxibusjes en overvolle treinen. In de sloppenwijken leunen de krotwoningen tegen elkaar en delen gezinnen de ene kamer die ze hebben. Als het coronavirus deze wijken bereikt, zal het zich razendsnel verspreiden.

"De rijkeren kunnen hun handen wassen, maar hoe doe je dit in een sloppenwijk die overvol is en waar niet genoeg water is?", zegt epidemioloog Salim Abdool Karim. "Veel Zuid-Afrikanen moeten naar de waterpomp en die werkt ook lang niet altijd. Ook is het onmogelijk om er op individueel niveau te isoleren. Je moet het dan op groepsniveau doen, wat zeer ingewikkeld is."

Als de ziekenhuizen inderdaad voller worden, zal dat ook de ongelijkheid in Zuid-Afrika blootleggen. De armere, vooral zwarte bevolking, is afhankelijk van de publieke ziekenhuizen. Die kampen nu al met een tekort aan artsen en bedden. De rijkere en hoofdzakelijk witte bevolking gaat naar de veel beter uitgeruste privé-ziekenhuizen. Er wordt nu al in lokale media gespeculeerd of de privésector intensive care-bedden beschikbaar moet gaan stellen voor arme onverzekerden.

Het fragiele gezondheidssysteem kan grote aantallen zieken niet aan, zegt professor Jeffrey Mphahlele van de Zuid-Afrikaanse Medische Onderzoeksraad. "Er is al een grote druk op de ziekenhuizen. En we zijn extra kwetsbaar om nog een andere reden. We hebben grote aantallen mensen met hiv en tuberculose. Als we naar andere landen kijken, dan slaat het virus harder toe bij mensen die al ziek zijn."

Mphahlele zegt bovendien bang te zijn dat het coronavirus een wintervirus is. "In april wordt het hier langzaam kouder. Dat kan ervoor zorgen dat we tegen een langdurige epidemie aankijken."

Nu is het moment om te proberen de besmettingen te stoppen, zegt Salim Abdool Karim. "We moeten het reizen nog verder inperken. Mensen moeten zich niet meer verplaatsen, of ze nu ziek zijn of gezond. Ik denk dat we een week hebben om het tij te keren om mensen echt hun gedrag te laten veranderen. Anders worden we snel overspoeld."