Saudische sponsordeal voor WK vrouwen wekt woede: 'Mooi voorbeeld van sportswashing'

De mensenrechtenschendingen in Qatar waren voor en tijdens het afgelopen WK voetbal voor mannen voortdurend onderwerp van gesprek. Een doorlopend dilemma, in westerse landen vooral. Met een WK voor vrouwen dit jaar in Australië en Nieuw-Zeeland leek een soortgelijke discussie niet aan de orde.

Maar die kwam er toch, dankzij een omstreden sponsordeal. De Britse krant The Guardian berichtte woensdag als eerste over een vermeende sponsorovereenkomst tussen het toerismebureau van Saudi-Arabië, Visit Saudi, en de wereldvoetbalbond FIFA voor het aanstaande WK voor vrouwen, dat van 20 juli tot 20 augustus wordt gehouden.

'Mooi voorbeeld van sportswashing'

"Ik dacht direct: wat een mooi voorbeeld van sportswashing, waarbij overheden sport gebruiken om een mindere reputatie op te poetsen", reageert Louis Everard, directeur van de Nederlandse spelersvakbond VVCS.

"Geloofwaardig wordt het pas wanneer de rechten van vrouwen in Saudi-Arabië gerespecteerd worden", gaat Everard verder. "Ik ben bang dat FIFA hierover geen enkele toezegging heeft gevraagd of gekregen. Bijna bizar vind ik dat de organiserende landen van het WK hieromtrent niet werden geïnformeerd."

Eerder maakten we onderstaande explainer over sport en politiek en het fenomeen sportswashing:

De FIFA en Visit Saudi lieten zich niet uit over de kwestie, maar de organiserende landen vroegen de wereldbond wel om opheldering. De betreffende bonden zijn "geschokt en teleurgesteld", spreken van "reputatieschade" en wijzen op het geld dat is neergelegd om het toernooi te mogen organiseren.

De KNVB, dat met de Oranjevrouwen een van 32 deelnemers afvaardigt, wacht met een oordeel. "We hebben het nieuws gelezen", aldus een KNVB-woordvoerder. "We hebben begrepen dat de overheden en bonden van Australië en Nieuw-Zeeland vragen hierover stellen aan de FIFA. We wachten die beantwoording en feiten even af."

'Rechten van vrouwen in Saudi-Arabië ernstig beperkt'

In de gezamenlijke brief aan de FIFA uitten Chris Nikou, voorzitter van de Australische bond, en Joanna Wood, preses van de Nieuw-Zeelandse bond, hun "teleurstelling en bezorgdheid over de kennelijke aanstelling van Visit Saudi als sponsor".

"We kunnen de mogelijke gevolgen van deze beslissing niet sterk genoeg benadrukken", viel te lezen in de brief. "Australië en Nieuw-Zeeland, als soevereine naties en als voetbalbonden, hebben decennialang het grootste belang gehecht aan gendergelijkheid en hebben geprobeerd deze idealen over de hele wereld te promoten."

En verder: "Hoewel we erkennen dat er in Saudi-Arabië belangrijke en positieve hervormingen op het gebied van gendergelijkheid zijn begonnen, valt onder geen enkele redelijke maatstaf te ontkennen dat de rechten van vrouwen ernstig beperkt blijven."

Toernooiorganisatoren en overheidsfunctionarissen in beide landen zouden volgens de bonden niet zijn geraadpleegd en hebben niet de kans gekregen om een tegenvoorstel te doen voor een campagne voor toerisme in eigen land.

'Zoveelste voorbeeld van hypocrisie van FIFA'

De deal is omstreden vanwege de slechte reputatie van Saudi-Arabië op het gebied van mensenrechten en dan met name de vrouwenrechten en de omgang met de lhbtiq+-gemeenschap. Ondanks hervormingen in de afgelopen jaren maken mannen in het koninkrijk nog steeds de dienst uit.

In de WK-gastlanden volgden meer reacties van verontwaardiging. Nikita White, een campagnevoerder voor Amnesty International Australië, vroeg zich af hoe het kan dat de Saudische toerismedienst een WK voor vrouwen kan sponsoren "als je in Saudi-Arabië niet eens een baan kunt hebben zonder de toestemming van een man".

De voorzitter van Women in Football Australia, Bonita Mersiades, zei tegen The Athletic: "Het voorgenomen sponsorschap van Visit Saudi is het zoveelste voorbeeld van de hypocrisie van de FIFA en het wereldvoetbal als het gaat om hun verklaarde waarden tegenover het grote geld."

De Nieuw-Zeelandse minister van Sport, Grant Robertson, sprak de FIFA aan. "Wat betreft de vrouwensport hier in Nieuw-Zeeland hebben we enorme vooruitgang geboekt en een onderdeel daarvan is dat we vrouwen en meisjes mondiger maken in de sport, maar ook in het leven in het algemeen. Ik zou graag zien dat de FIFA dat ook begrijpt en daar rekening mee houdt bij commerciële afspraken."

"De FIFA heeft zo veel macht om de wereld voor vrouwen te veranderen en dan komt dit naar buiten", vertelde de Nieuw-Zeelandse ex-international Maia Jackman aan nieuwswebsite Stuff. "Het kan van invloed zijn op hoe mensen de sport zien. Het is moeilijk omdat we zo hard proberen om dingen vooruit te helpen."

De internationale spelersvakbond FIFPro onthoudt zich net als de KNVB voorlopig van commentaar, totdat alle feiten op tafel liggen. De Australische spelersvakbond PFA komt volgens Australische media met acties als de deal wordt goedgekeurd, zoals ook de Australische mannen zich voor het WK in Qatar uitspraken over misstanden in het gastland.

'Saudi-Arabië stelt zich open voor de wereld'

Vanuit Saudi-Arabië wordt intussen gewezen op de verbeteringen in het land. Lang was het vrouwen in Saudi-Arabië verboden om voetbalwedstrijden te bezoeken. Dat verbod werd in 2018 opgeheven. In 2021 werd de eerste vrouwenvoetbalcompetitie in Saudi-Arabië gelanceerd en werd ook begonnen met een nationaal vrouwenteam.

Ibrahim Al Kassim, de secretaris-generaal van de Saudi-Arabische voetbalbond, zei dat hoewel de bond niet betrokken was bij sponsorovereenkomsten met onder meer de FIFA, dergelijke ontwikkelingen onderdeel zijn van de nieuwe betrokkenheid van zijn land bij de wereld.

"Saudi-Arabië stelt zich open voor de wereld. Saudi-Arabië reikt de hand uit naar de wereld, gewoon om de wereld te laten zien waartoe Saudi-Arabië in staat is", zei hij op het congres van de Aziatische voetbalbond (AFC) in Bahrein. "Zoals je misschien hebt gezien, is Saudi-Arabië gastheer van zoveel competities en zoveel sporten."

'Sportswashing met posterboy Messi'

Saudi-Arabië wil dit decennium minder afhankelijk worden van olie-inkomsten en aantrekkelijker worden voor buitenlandse investeerders. Dit beleid, 'Vision 2030' genoemd, wordt geleid door kroonprins Mohammed bin Salman.

Het binnenhalen en sponsoren van grote sportevenementen is een van de belangrijkste middelen om dat beleid te realiseren. Mensenrechtenorganisatie Grant Liberty berekende in 2021 dat het land 1,4 miljard euro in grote sportevenementen had gestoken.

Grant Liberty noemde dat ook al 'sportswashing', een variant op de term witwassen, het wegsluizen van crimineel geld. Het is volgens Grant Liberty een manier om de aandacht van mensenrechtenschendingen af te leiden, een poging om de naam en imago van het land te zuiveren.

"Ze willen dat het land wordt geassocieerd met topsportevenementen om de wereldwijde perceptie van een moorddadig en meedogenloos regime te veranderen", legde Grant Liberty uit. "Door zich te associëren met sport, proberen leiders hun land op dezelfde lijn te brengen als die magie."

Een voorbeeld van het binnenhalen van een groot evenement is de uitbreiding van de Formule 1 naar Saudi-Arabië in 2021, tot afgrijzen toen van bijvoorbeeld Amnesty International. Woensdag kreeg Saudi-Arabië de organisatie van de Azië Cup in 2027 toegewezen en het land wil ook de Azië Cup voor vrouwen in 2026 en het WK voor mannen in 2030.

"We gaan in ieder geval niet op ze stemmen", zei Gijs de Jong, secretaris-generaal van de KNVB, vorig jaar tegen SBS6 over het WK van 2030. "Het kan alleen gebeuren als de mensenrechtensituatie verbeterd is; dat er gelijkheid is, dat er goede omstandigheden voor de arbeiders zijn en dat de positie van de lhbtiq+ gewaarborgd is."

Visit Saudi is in de voetbalwereld geen onbekende, als een van de sponsors van het afgelopen WK voor mannen bijvoobeeld. Lionel Messi is hun bestbetaalde ambassadeur. De Argentijnse wereldkampioen schittert in promotiefilmpjes en -foto's.

The Guardian noemde Messi de 'posterboy van sportswashing'. Komt daar een 'postergirl' bij?