Irritatie tussen VS en EU in groene wedloop: 'voor klimaat alleen maar gunstig'

• Charlotte Klein

  redacteur Economie

De VS en Europa bieden tegen elkaar op met ambitieuze investerings- en klimaatplannen. Waar Europa in eerste instantie enthousiast was over de nieuwe klimaatambities van de VS, sloeg dat al snel om in irritatie. Brussel verwijt de VS dat het de eigen industrie voortrekt met de Inflation Reduction Act en kwam vandaag met een Europees antwoord. Waar strijden de grootmachten om en waar leidt het toe?

"Europa's eerste reactie was enthousiasme, maar dat is omgeslagen", zegt Roberta Haar, hoogleraar trans-Atlantische relaties. "Europa vraagt al lang aan de VS om rigoureus klimaatbeleid. Nu doet Amerika dat eindelijk en gaat Europa klagen. We zouden er hier juist om moeten juichen."

Er is nog iets dat meespeelt, zegt Herman Vollebergh, hoogleraar economie en milieubeleid aan Tilburg University: "Europa is al een tijd de wereldwijde vooroploper in klimaatbeleid. Nu krijgen we concurrentie en dat leidt kennelijk tot irritatie. Het is weer America first."

Eigen economie eerst

Maar dat is niet het enige. De voornaamste Europese zorgen betreffen de industriepolitiek en het protectionisme waar Amerika mee schermt. Industriepolitiek houdt in dat de overheid gericht stuurt op welke (grote) industrieën het wil bevorderen. Protectionisme betekent dat in de eerste plaats de eigen economie wordt beschermd en bevoordeeld ten opzichte van concurrentie uit het buitenland.

Een van de maatregelen uit de IRA is bijvoorbeeld dat Amerikanen tot 7000 dollar subsidie kunnen krijgen op de aankoop van een elektrische auto, maar alleen als die in Amerika gemaakt is. Zo vreest Duitsland dat de geliefde Duitse auto-industrie hierdoor in de verleiding komt om naar de andere kant van de oceaan te vertrekken.

Europa komt daarom met hun antwoord op de IRA: de GDIP.

Vollebergh ziet een paar verschillen tussen de plannen. Zo kiest Europa ervoor dat de vervuiler gaat betalen, met het emissiehandelssysteem als ruggengraat voor het klimaatbeleid. De VS doet dat niet, maar gaat juist heel veel geld in de energietransitie pompen. "Het is vanwege het federale systeem in Amerika moeilijker om het beprijzen van CO2-uitstoot te regelen. Maar ik zie het wel als een gemiste kans. Ook president Biden had hiervoor kunnen kiezen."

Een ander verschil is dat de VS in hun plannen zichzelf voortrekt, en Europa niet. "In Europa hebben we bijvoorbeeld ook subsidies voor elektrische auto's, maar het is niet zo dat die hier gemaakt moeten zijn om ervoor in aanmerking te komen. Ik vind de Europese zorg daarover dan ook terecht. Het is een ordinaire handelsbarrière."

'Terugveroveren swing states'

Haar acht het onwaarschijnlijk dat de VS zich iets aantrekt van de Europese kritiek. "Het gaat om veel meer dan klimaatambitie, ook om de Democraten die weer grip willen op de staten waar ze hun macht verloren aan Trump. In de swing states heb je veel industrie die het verloren heeft van globalisering en waar veel onvrede heerst. Met deze plannen kunnen ze de eigen industrie weer aanwakkeren en die gebieden 'terugveroveren'."

Bovendien zijn volgens de hoogleraar Republikeinen en Democraten het erover eens dat Amerika moet reageren op de uitdaging van China. Maar ze denkt niet dat de Republikeinen ooit ervoor hadden gekozen om dat te doen in de vorm van grote subsidies voor groene industrieën.

'Heel erg blij'

Voor escalatie tussen Europa en de VS - zeker in een tijd waarin het Westen eensgezind is onder de druk van Rusland en China - is Haar niet bang. "Omdat de EU en de VS economische handelsmachten zijn, concurreren ze ook met elkaar, daarom zullen ze altijd meningsverschillen hebben. Door de geschiedenis heen zie je eigenlijk steeds dat Amerika met een rigoureus plan komt vanwege binnenlandse economische problemen en dat Europa daarop reageert."

Wel een goede bijkomstigheid volgens de hoogleraren: er wordt eindelijk serieus geïnvesteerd in het klimaat. Vollebergh: "Met dit soort stimuleringen van bovenaf en concurrentie tussen deze twee grootmachten moeten we heel erg blij zijn. In ieder geval zal het de energietransitie versnellen."