Ondanks EU-sancties heeft Rusland afgelopen jaar miljoenen chips van Nederlandse fabrikanten geïmporteerd. De gezamenlijke onderzoeksredactie van Nieuwsuur en NOS onthulde vrijdag de schaal van deze stroom aan microchips. Maar wie zijn de tussenhandelaren en de Russische importeur? En in welke Russische wapens zijn Nederlandse chips gevonden?
Voor het antwoord op de laatste vraag, moeten we naar het slagveld in Oekraïne. Bij het openschroeven van een neergehaalde Kamov KA-52 Alligator gevechtshelikopter komen onderzoekers chips van westerse bedrijven tegen. Een van deze fabrikanten is NXP. En dat is niet voor het eerst.
Sinds het uitbreken van de oorlog zijn chips van NXP of Nexperia gevonden in twee typen kruisraketten en drie drones van Rusland. Maar ook uit een MSTA-S houwitser en dus een Alligator-gevechtshelikopter is een NXP chip gehaald, kunnen de NOS en Nieuwsuur melden op basis van nieuwe informatie.
Hier zie je welke wapensystemen dat zijn:
- Nieuwsuur
- Nieuwsuur
- Nieuwsuur
Het is een pijnlijke constatering, zegt defensie-expert Patrick Bolder van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies. "Ons land behoort tot de kopgroep van naties die Oekraïne steunt, maar via de achterdeur wordt een bijdrage geleverd aan de wapenproductie van de grote agressor van dit moment. Stingers, zoals het Nederlandse leger aan Oekraïne heeft gegeven, worden gebruikt om een Russische gevechtshelikopter neer te halen met Nederlandse chips aan boord."
Helaas is het volgens hem ook haast onvermijdelijk zolang tussenhandelaren chips kunnen blijven verkopen aan Rusland. Bovendien is het internationaal probleem. De wapensystemen van Moskou draaien immers niet alleen op Nederlandse chips. Amerikaanse, Canadese, Japanse, Zwitserse, Duitse, Britse, Duitse, Chinese en Taiwanese producenten: van allemaal worden microchips en componenten aangetroffen in Russisch wapentuig.
Beschikbare gegevens suggereren wel dat NXP-chips van de Europese groep producenten in relatief veel wapensystemen zijn gevonden. Maar het gaat voor zover bekend nog veel vaker om producten van Amerikaanse bedrijven. "De realiteit is dat moderne wapens afhankelijk zijn van sensoren en de rekenkracht van microchips", zegt Chris Miller, auteur van het boek Chip Wars.
In deze graphic zie je hoeveel chips van Nederlandse producenten er minimaal sinds de invasie door Rusland zijn geïmporteerd:
Wat weten we over de importeurs van deze chips?
Op het eerste gezicht gaat het om tientallen groothandelaren en elektronicazaken. Maar zeker drie bedrijven hebben volgens onderzoekers banden met de Russische defensiesector. Een van hen, Radiotekhkomplekt in Moskou, is meteen de meest actieve importeur in de handelsdata waarover Nieuwsuur en NOS beschikken.
"Radiotekhkkomplekt is een bedrijf met een lange geschiedenis van leveringen aan het leger", schreef de Britse denktank RUSI vorig jaar in een rapport. Andere opvallende namen zijn de beide in Sint-Petersburg gevestigde SMT Aylogic en Device Consulting. Zij worden beschouwd als belangrijke leveranciers voor het Russische bedrijf dat de militaire drone Orlan-10 produceert. In die drone zijn dus ook Nederlandse chips gevonden.
Nog eens vijf importeurs hebben mogelijk banden met de Russische overheid. De onderzoeksredactie van NOS en Nieuwsuur heeft officiële documenten ingezien waarin iemand met exact dezelfde naam als een oprichter of directeur van het bedrijf ook functionaris is geweest. Of ze hadden betalingen ontvangen van overheidsinstanties. Maar online viel niet te controleren of het daadwerkelijk om dezelfde persoon ging, of een naamgenoot.
"We moeten verwachten dat het Russische leger chips importeert via bedrijven die lijken op gewone ondernemingen", zegt Miller. Dit gebeurde zelfs al in de Sovjet-Unie, legt de Ruslandkenner uit.
Waarschijnlijk zal een deel van de Nederlandse microchips ook naar gewone elektronicazaken gaan voor de productie of reparatie van allerlei spullen. Ook in Rusland hebben mensen nieuwe mobieltjes, wasmachines en tv's nodig.
Wie zijn de tussenhandelaren dan?
Vooral bedrijven in China of Hongkong. En de twee tussenhandelaren met de meeste leveringen zijn meteen ook de meest schimmige: Sinno Electronics en Sigma Technology Limited. De eerste staat al sinds juni vorig jaar op de zwarte lijst van de VS, vanwege zaken met Russische defensiebedrijven.
De warme banden met Rusland blijken ook uit andere informatie. Zo was Sinno Electronics meerdere keren aanwezig op de Russische techbeurs ExpoElectronica. Het bedrijf was zelfs de hoofdsponsor van een webinar met de veelzeggende naam: "Russian-Chinese cooperation in the field of high technologies". Online staat in Russisch vermeld dat Sinno ook levert aan wapenfabrikanten.
Ook Sigma doet graag zaken met Russische importeurs die geleverd hebben aan defensie. Zo levert het bedrijf sinds de invasie bijna exclusief aan het eerdergenoemde Radiotekhkomplekt. Bovendien hebben Sinno en Sigma dezelfde eigenaren. Namelijk Lin Qing en Hong Junxu. Samen zijn ze verantwoordelijk voor bijna de helft van alle leveringen Nederlandse chips, voor zover de NOS en Nieuwsuur die hebben achterhaald.
Sigma is niet bereikbaar geweest voor een reactie. Contactverzoeken aan Sinno per mail blijven onbeantwoord. Iemand die de telefoon opneemt bij hun vestiging in Hongkong, geeft naar eigen zeggen het nummer van een manager.
Bij het bellen van dit nummer neemt een man op. Hij spreekt Engels en identificeert zich als Alex Hong. Hij zegt de sales manager van het bedrijf Maxtronic Global te zijn, volgens hem een afsplitsing van Sinno. Ook Maxtronic levert Nederlandse chips aan Russische importeurs.
Wat die bedrijven daarmee doen, dat weet Hong eigenlijk niet. "Dat willen ze ons niet zeggen", zegt hij. Maar hij voegt daaraan toe dat Maxtronic beslist geen zaken doet met militaire importeurs in Rusland.
Wat zeggen de Nederlandse bedrijven over dit soort praktijken?
Het is niet de bedoeling dat onze chips in Rusland komen en al helemaal niet in wapensystemen, zeggen Ampleon, Nexperia en NXP in een reactie. Ze melden allemaal dat ze hun distributeurs controleren en dat die geen zaken mogen doen met Rusland. Ook wordt benadrukt dat de sanctieregels worden opgevolgd. En toch gaat het ergens fout in de keten.
Handelsdata geven alleen inzicht in wie de laatste twee betrokken partijen waren bij een levering van microchips. Dat is vaak alleen de Russische importeur en een tussenhandelaar. Maar soms wordt uit de documenten duidelijk dat er ook een transportbedrijf aan te pas kwam. Deze bedrijven, in bijvoorbeeld Estland of Litouwen, bieden zich ook aan als customs broker: een tussenpersoon die de douane papieren regelt en soms ook de tijdelijke opslag van goederen.
Ondanks al onze inspanningen, kunnen we achterhalen noch voorkomen dat onze spullen bij zulke tussenhandelaren belanden, is de lezing van de drie Nederlandse multinationals.
"Sinno Electronics is klant geweest van een van onze distributeurs in het verleden, maar is dit al enkele jaren niet meer", laat Nexperia weten. De woordvoerder zegt dat het bedrijf er niet van op de hoogte was dat Sinno bijvoorbeeld via LinkedIn Nexperia-producten te koop aanbiedt. "We zullen proberen een manier te vinden hiertegen de nodige maatregelen te treffen."
De Europese Commissie laat in een reactie weten dat het strafbaar kan zijn als chips vanuit de EU via derden in Rusland belanden. Bijvoorbeeld als een exporteur in de EU redelijkerwijs had moeten weten of achterhalen dat dit kon gebeuren. Maar volgens experts zijn er alleen richtlijnen voor het uitvoeren van zo'n intern onderzoek. En geen harde regels.
