De gezamenlijke onderzoeksredactie van de NOS en Nieuwsuur onderzocht de afgelopen maanden de handelsstromen van microchips gemaakt door Nederlandse bedrijven naar Rusland. Daaruit blijkt dat er sinds de invasie vele miljoenen in Rusland zijn beland. In dit artikel lees je de verantwoording hoe de redactie te werk is gegaan.
We hebben handelsdata verzameld en geanalyseerd afkomstig van verschillende partijen, waarvan een aantal anoniem wil blijven. Een deel van de data werden aangeleverd via onderzoekers van de Britse denktank RUSI. Dit is een onafhankelijk militair onderzoeksinstituut, dat onder meer donaties ontvangt van het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken en de Britse overheid.
De handelsdata waarover de onderzoeksredactie beschikt, schetsen vrijwel zeker geen volledig beeld. Maar de verschillende gebruikte datasets geven bij elkaar wel een duidelijk beeld van de situatie, bevestigen experts. De Nederlandse chipproducenten Nexperia, Ampleon en NXP (de genoemde Nederlandse ondernemingen) trekken de uitkomsten niet in twijfel. In het kader onderaan is hun volledige reactie te vinden.
Achtergrondgesprekken
Verder zijn er (achtergrond)gesprekken geweest met Nederlandse chipproducenten, betrokken ambtenaren, opsporingsdiensten, onderzoekers, experts en andere betrokkenen. Die onderbouwden hun informatie waar mogelijk met (vertrouwelijke) documenten.
Ook is er gesproken met een Letse transporteur, een Russische importeur en een Chinese exporteur. Voor zover zij officieel wilden reageren, is dat verwerkt in de publicaties. De betrokken Nederlandse bedrijven wilden niet op camera reageren. We hebben ze schriftelijk vragen gesteld, die ze (deels) schriftelijk hebben beantwoord. Al deze antwoorden zijn in pdf-vorm onderaan deze pagina te vinden.
Welke chips vielen nou op welk moment onder de EU-sancties? Sinds oktober mag geen enkele chip meer naar Rusland. Hoe het vóór die tijd zat, is ingewikkeld te achterhalen omdat er talloze soorten chips worden geproduceerd. Het hangt van specifieke kwaliteiten af of een halfgeleider, waar chips onder vallen, is toegestaan voor export. Die regels zijn het afgelopen jaar diverse keren herzien. Slechts in een enkel geval werd uit de handelsdata duidelijk welke chips precies werden geëxporteerd. De douane kon geen uitsluitsel geven op de vraag of een specifieke chip die we voorlegden onder de sanctieregels valt.
De Europese Commissie laat in een reactie weten dat het strafbaar kan zijn als chips vanuit de EU via derden in Rusland belanden. Bijvoorbeeld als een exporteur in de EU redelijkerwijs had moeten weten of achterhalen dat dit kon gebeuren. "Als de exporteur in de EU willens en wetens faalt in zulke due dilligence kan het beschouwd worden als sanctie-omzeiling." De woordvoerder zegt verder dat de Europese Commissie "niet kan reageren op individuele gevallen".