Sociale media speelden essentiële rol bij bestorming Brasilia

• Boris van der Spek

  correspondent Chili

Wat 6 januari 2021 was voor de Verenigde Staten, werd 8 januari 2023 voor Brazilië. De overeenkomsten tussen de Capitoolbestorming in Washington en de bestorming van het Plein van de Drie Machten in Brasilia zijn groot.

Een populistische president die zijn verkiezingsnederlaag niet accepteert, berichten op sociale media over verkiezingsfraude, polarisatie en verdeeldheid en een uiteindelijke geweldsuitbarsting die uitmondt in een bestorming van het democratische hart van het land. En net als in de VS speelden sociale media een grote rol in Brazilië.

Twee dagen na de bestorming van het parlementsgebouw, het Hooggerechtshof en het presidentiële paleis wordt in Brazilië de balans opgemaakt. President Lula, zijn minister van Justitie Flávio Dino, opperrechter Alexandre de Moraes, allemaal zijn ze het erover eens dat de daders hard aangepakt moeten worden.

Inmiddels zijn zeker 1500 mensen aangehouden. Maar de grote onderliggende vraag blijft: in hoeverre was dit spontaan?

De essentiële rol van sociale media

Een analyse van sociale media toont aan dat er op zijn minst al enkele dagen werd gepraat over hoe deze zondag zou moeten verlopen. Aanhangers van Bolsonaro, wars van traditionele media, hebben zich verzameld in Telegramgroepen en krijgen informatie via Facebook en WhatsApp doorgestuurd.

Met name afgelopen week werd binnen socialemediagroepen van Bolsonaro-aanhangers veelvuldig de term "Festa de Selma" gebruikt. Festa als feest, selma een verbastering van selva, een militaire oorlogskreet. Oftewel: een Portugeestalige versie van #StopTheSteal, dat verwijst naar de ontwikkelingen voorafgaand aan de Amerikaanse Capitoolbestorming. Meta, het moederbedrijf achter Instagram, Facebook en WhatsApp, heeft inmiddels aangekondigd om dergelijke berichten te verwijderen.

Ook de hashtag #BrazilianSpring ("Braziliaanse lente") is al wekenlang populair onder Bolsonaro-aanhangers. En op het moment dat de bestorming in volle gang was, deelden aanhangers met de hashtag #manifestacao of "protest" beelden van de vernielingen die ze aanrichtten in de drie bezette overheidsgebouwen.

Bekijk in de onderstaande tijdlijn hoe het zo uit de hand kon lopen:

Net zoals twee jaar geleden, toen in de VS het Capitool werd bestormd, speelden sociale media een essentiële rol in deze poging tot onderwerping van een democratie. En net als twee jaar geleden grepen socialemediabedrijven pas in toen de schade al was aangericht.

Dat de gebeurtenissen in Brasilia goed georganiseerd waren, blijkt wederom uit berichten op Telegram en Facebook. In de socialemediagroepen waar radicale Bolsonaro-aanhangers al maanden spreken over een militaire interventie, werd opgeroepen om met zogeheten "vrijheidskaravanen" naar de hoofdstad te rijden. Er werden ophaalplekken, data en tijden gedeeld.

En met resultaat: volgens lokale media werden duizenden Bolsonaro-aanhangers dit weekend met zeker honderd bussen vanuit verschillende deelstaten naar Brasilia gebracht. Het Braziliaans ministerie van Justitie heeft aangekondigd alle nummerplaten van deze bussen te gaan natrekken, op zoek naar wie deze bestorming gefinancierd heeft.

Onderliggende krachten

Want zoals in de VS de politiek op zoek ging naar antwoorden, zit ook Brazilië met de vraag: wie zaten hier nog meer achter? Hoe kan het dat de oproerpolitie en de beveiliging rondom het parlementsgebouw zo halfslachtig reageerden op de Bolsonaro-aanhangers?

En in hoeverre zijn partijleden van de oud-president betrokken geweest bij het geweld op zondag?

Ibaneis Rocha, de gouverneur van Brasilia en een Bolsonaro-loyalist, werd al voor minstens drie maanden aan de kant gezet, terwijl tegen Anderson Torres, minister van Justitie onder Bolsonaro en politiechef in Brasilia, een arrestatiebevel werd uitgevaardigd.

Tijdens de bestorming was de neef van de oud-president aanwezig in het parlementsgebouw, zo bleek uit beelden op sociale media, net als verschillende voormalige medewerkers van de regering van Bolsonaro, die inmiddels in de VS zit.

Volgens minister Dino van Justitie hebben onder anderen zakenlieden uit de agrarische sector meebetaald aan de huur van bussen naar Brasilia. De tegoeden van bedrijven die op de een of andere manier een ondersteunde rol hebben gespeeld bij de bestorming zullen worden bevroren.

Politiek verenigd

Lula en zijn regering zullen zich de komende weken verder verdiepen in het veiligheidsapparaat van Brazilië. Het is een ander groot vraagstuk voor de onlangs aangetreden president: wie binnen het leger en de politie is bereid om geweld toe te staan om een democratisch gekozen regering omver te werpen?

Een voordeel voor Lula is dat de bestorming van de drie machten in Brazilië een groot deel van de politiek heeft verenigd. Men beseft dat eenheid en samenwerking momenteel de enige wapens tegen extremisme zijn. Nu de meeste kampen met Bolsonaro-aanhangers zijn schoongeveegd en het gros van de deelnemers aan de bestorming is opgepakt, kan de nieuwe regering zich gaan richten op herstel. De Braziliaanse democratie heeft dit weekend gewankeld, en de weg naar herstel zal nog lang gaan duren.