Hoe Oekraïense activisten zwerfdieren uit de oorlog redden

• Chiem Balduk

  Redacteur buitenland

Aan het Oekraïense front zijn zwerfhonden en -katten vaak het enige resterende leven. Burgers zijn gevlucht of omgekomen, terwijl de huisdieren achterbleven. Een Oekraïense dierenrechtenorganisatie probeert ze te helpen, door voedsel te brengen of ze over te brengen naar veiligere delen van Oekraïne. Ruim duizend dieren werden al geëvacueerd, vertelt Oleksandr Todortsjoek, directeur van UAnimals.

De 34-jarige activist richtte UAnimals in 2016 op om dierenrechten in het land te verbeteren, te beginnen bij de inzet van dieren in circussen en een verbod op bont. "Maar toen de grootschalige oorlog begon, hebben we de organisatie volledig omgegooid", vertelt hij via Zoom. Sindsdien houdt hij zich vooral bezig met het evacueren van dieren uit het front.

Kort na iedere bevrijding van Oekraïens terrein kan zijn organisatie rekenen op een telefoontje van het leger. Todortsjoek en zijn team halen vooral honden en katten op, maar worden ook ingeschakeld voor boerderijdieren, vogels en leeuwen. Eén telefoontje is hem goed bijgebleven. "We zitten hier met een beer, kun jij daar wat mee?", werd er gevraagd. Ja, daar kon Todortsjoek wel iets mee.

Bekijk hier een aantal reddingsoperaties, variërend van een puppy onder een weg in Cherson tot een tapir en kangoeroes uit Charkov:

De meeste dieren worden naar een opvangcentrum in de regio Kiev gebracht. "Daar verblijven ze een paar weken om aan te sterken. Wij zoeken in de tussentijd een plekje in het buitenland, bijvoorbeeld in Nederland." Enkele dieren zijn te zwak om te worden geëvacueerd. "Zij zijn helaas niet meer te redden."

Veel dieren zijn na het uitbreken van de oorlog aan hun lot overgelaten. "Asielen zijn in Oekraïne meestal private instellingen, verstoken van financiële middelen. Ook zitten ze vaak buiten de stad, vergeten en verlaten." Todortsjoeks organisatie levert daarom ook medicatie, generatoren en bouwmaterialen aan opvanglocaties. Ook steriliseerde UAnimals al zo'n 7300 zwerfdieren in verlaten plaatsen aan het front.

Noodgedwongen achtergelaten

Veel gevluchte Oekraïners hebben in de begindagen van de oorlog hun huisdieren noodgedwongen achtergelaten. In de Europese Unie gelden namelijk strenge regels voor de invoer van dieren, omdat in Oekraïne hondsdolheid veel voorkomt. Al vrij snel werden in de meeste landen de regels versoepeld, maar toen waren al honderdduizenden Oekraïners naar de EU gevlucht.

Op dit moment mogen huisdieren alleen worden meegenomen als ze samen met de oorspronkelijke eigenaar reizen en eenmaal aangekomen zo snel mogelijk bij een dierenarts langsgaan.

Naast UAnimals zijn er talloze kleinere hulpinitiatieven om dieren te evacueren. Zo haalt Emmanuel uit de westelijke stad Tsjernivtsi op verzoek van gevluchte families de achtergelaten huisdieren op. "Met drie vrienden breng ik de dieren vervolgens naar de nieuwe woonplaats van de familie, vaak in Polen of Roemenië."

De dieren vinden is één, contact krijgen is twee. "Ze zijn door de oorlog vaak angstig en schuchter", vertelt Emmanuel. "Laatst moest ik een heel drukke en lastige Duitse herder ophalen. Ik heb hem eerst dagenlang laten uitrazen, zodat hij de hele reis oververmoeid op de achterbank zou liggen. Dan zijn hamsters eenvoudiger om te vervoeren."

'10 miljoen dieren gedood'

Todortsjoek schat dat sinds 24 februari, de dag van de Russische inval, al ruim 10 miljoen dieren zijn omgekomen. Naast huisdieren zijn ook dieren in natuurreservaten, dierentuinen en boerderijen het slachtoffer van de oorlog. Meer dan 80 diersoorten dreigen in Oekraïne uit te sterven als gevolg van de invasie.

Volgens het Oekraïense ministerie van Landbouw zijn sinds het begin van de Russische invasie al honderdduizenden kippen, geiten, schapen en runderen gedood, evenals een half miljoen varkens en duizenden bijenkolonies. Door gevechtshandelingen op de Zwarte Zee zouden al 50.000 dolfijnen zijn omgekomen. Daarnaast veroorzaken de beschietingen herhaaldelijk natuurbranden.

Oekraïense dierentuinen, zoals de zoo in Mykolajiv en Charkivskiy Zoolohitsje Park, werden getroffen door Russische raketten. Veel aandacht ging er in Oekraïne uit naar een wasbeer die door de Russen uit de dierentuin van Cherson werd gestolen. Sindsdien duikt hij op in Oekraïense memes en zelfs een kledinglijn.

Andersom zet ook Rusland dieren in voor oorlogspropaganda:

Volgens UAnimals-directeur Todortsjoek wordt de Oekraïense flora en fauna doelbewust vernietigd. "Het is niet zomaar een gevolg van de oorlog, maar een doelbewuste operatie." Rusland maakt zich volgens hem schuldig aan 'ecocide': het opzettelijk vernietigen van ecosystemen.

Via een petitie en lobby in het buitenland wil Todortsjoek Rusland aansprakelijk stellen voor ecocide. Zijn doel: extra sancties voor Rusland en na de oorlog herstelbetalingen afdwingen. Daarna kan de dierenactivist zich weer richten op zijn oorspronkelijke werk: de strijd tegen bont en circusdieren.