Wie met schuldproblemen kampt, komt al gauw in contact met de rechter. Die neemt dan een beslissing over een oplossing voor de problemen. Maar meestal komen schuldenaars niet opdagen, blijkt uit nieuwe cijfers van de Raad voor de rechtspraak. In 2021 lieten 172.000 van de 202.000 mensen die een uitnodiging kregen, verstek gaan.
De rechter moet dan alsnog een vonnis uitspreken, zonder oplossing voor de schulden. Schuldeisers mogen openstaande bedragen dan innen, vaak inclusief extra kosten. Dat brengt mensen met schulden nog verder in de problemen.
"Als iemand niet verschijnt, dan zijn we op basis van de wet genoodzaakt om een verstekvonnis uit te spreken", zegt Herman van Harten, rechter in Den Haag. "Dan help je iemand niet verder, je jaagt ze juist nog meer de schulden in."
Ongeopende brieven
Al jaren komt maar een klein percentage van de wanbetalers opdagen op hun zitting. Enkele rechtbanken experimenteren nu met andere manieren om met betalingsachterstanden om te gaan. Zo wordt in overleg met de schuldeiser gekeken naar wat iemand wél kan betalen en zijn de zittingen bij de rechters kleinschaliger.
Er is op de zitting ook geen deurwaarder aanwezig en er zijn geen extra incassokosten. "Dat scheelt aanzienlijk", zegt Marjolein van der Kolk, rechter in Rotterdam. Tijdens de zitting draagt ze geen toga, maar gewoon een spijkerjasje.
"We proberen mensen echt aan te sporen om naar de rechtbank te komen. We sturen er ook nog een whatsappje achteraan. De ervaring leert dat mensen met schuldproblemen vaak hun brieven niet meer openen."
Twee jaar oude post
De angst voor rekeningen, deurwaarders en aanmaningen is soms zo groot dat mensen hun post niet meer durven open te maken, ziet ook Willem Los, financieel coach bij Stichting ONSbank. Mensen weten niet waar ze moeten beginnen, zien door de bomen het bos niet meer en missen dan ook de uitnodiging van de rechtbank.
"Mensen zijn murw geslagen door alle dreigementen van deurwaarders", zegt Los. Mensen komen bij hem met zakken post. "Soms wel van twee jaar oud."
Veel van de jongeren die Los helpt, begrijpen ook niet goed wat een zitting is. "Die wereld is onbekend." Hun schulden zijn dan al torenhoog opgelopen en het huidige systeem brengt ze juist verder in de problemen.
"Veel deurwaarders weten hoe het systeem werkt. Zelfs als het gaat om de kleinste bedragen brengen ze zaken naar de rechtbank. Want in 90 procent van de gevallen spreekt de rechter - omdat de gedaagde niet aanwezig is - een verstekvonnis uit. Een schuld van 100 euro kan dan zijn opgelopen tot 1000 euro."
Dat verstekvonnis is twintig jaar geldig. Los: "Als iemand eindelijk opkrabbelt in de maatschappij, is dat vonnis nog steeds geldig. En dan kan de deurwaarder nog steeds incasseren en beslagleggen op bijvoorbeeld het salaris."
Betalingsregeling
Rechter Van der Kolk ziet mogelijkheden voor veranderingen in het systeem. Bijvoorbeeld afdwingen dat schuldeisers akkoord moeten gaan met een betalingsregeling. "In delen betalen is nog altijd beter dan niets betalen."
Rechter Van Harten: "Nu hebben wij die bevoegdheid niet en moeten we de vordering met de bijkomende kosten gewoon toewijzen." Maar is de rechtbank er dan voor het belang van de schuldeisers, of voor het belang van mensen met schulden? "We zijn er voor iedereen die een beroep op ons doet", zegt Van Harten. "Maar nu zien we dat mensen met schulden na een vonnis alleen verder moeten. Dat voelt niet rechtvaardig."
Daar moet het experiment verandering in brengen. En nu al met succes, zegt rechter Van der Kolk. "We zien dat gemiddeld 50 procent van de mensen die wordt opgeroepen, komt opdagen. Op een gewone zitting is dat maar 10 procent."
Dat betekent dat nog steeds de helft van de mensen niet komt opdagen, maar "alle beetjes helpen", zegt de rechter. "Op het moment dat we een regeling voor ze kunnen treffen, of ze kunnen doorverwijzen naar hulpverlening, is dat toch beter dan dat ze niet komen."
Ook door apps die je aankopen voorschieten, komen veel mensen in de financiële problemen:
