Er speelt een sluimerend conflict in Europa, in Moldavië. Het land tussen Oekraïne en Roemenië kampt met een afvallige regio: het zelfverklaarde Transnistrië. Voor Moldavië - kandidaat-lidstaat van de Europese Unie - zeer zorgelijk. En er wordt gevreesd dat Rusland via Transnistrië ook Moldavië binnen zal vallen.
Dit is deel 12 van van serie 'De Nieuwe Muur', waarin Europacorrespondent Saskia Dekkers samen met cameraman Pieter Nijdeken door het snel veranderende Europa reist, na de inval van Rusland in Oekraïne op 24 februari. Dit keer een in het geheim opgenomen reportage vanuit het pro-Russische Transnistrië.
Stiekem
Op reis naar een land dat niet bestaat en waar we niet welkom zijn, het is een vreemde gewaarwording. We vertrekken vroeg in de avond en arriveren bij een goed bewaakte grens. Onze paspoorten worden gecontroleerd en ook de kofferbak van onze auto moet open "Hebt iets verbodens bij u?"
We krijgen een toeristenbewijs en mogen door. Als buitenlandse journalisten zijn we niet welkom in Transnistrië, maar we zijn zogenaamd toeristen en filmen alles stiekem met een kleine camera.
Als we om negen uur 's avonds hoofdstad Tiraspol binnenrijden, lijkt de stemming feestelijk: overal hangt kerstverlichting met een rode Sovjetster. Maar zelfs de hoofdstraat is vrijwel uitgestorven. Het niet bestaande land Transnistrië heeft een hardvochtig regime en de geheime dienst houdt alles in de gaten.
In de ochtend wordt ons beeld van de Sovjetstaat nog duidelijker. In Tiraspol wappert de Russische vlag broederlijk naast de vlag van Transnistrië. Voor de deur van de regering en het parlement staat prominent een standbeeld van Lenin. En er is eigen geld, Transnistrische roebels, de enige munteenheid waarmee betaald kan worden. Creditcards of bankpasjes worden geweigerd en er komt geen geld uit de betaalautomaat. Ons hotel, de benzine, alles moet contant.
Overal zie je het logo 'Sheriff', de bijnaam van Victor Gushan, hier een machtig man. Ooit was hij KGB-agent en nog steeds heeft hij banden met Rusland. Alles van waarde is van Sheriff. Hij heeft het monopolie op benzinestations, supermarkten, het telefoonnetwerk, zelfs het casino en de internationale voetbalclub en het stadion zijn van Sheriff.
'Russen geven nooit op'
We filmen op straat met een kleine fotocamera, zo openlijk dat niemand op het idee komt dat wij illegaal aan het werk zijn. Op straat reageren bewoners hoogstens verbaasd als ze worden aangesproken door twee Nederlanders en hun tolk.
"Wat voor leven wij hebben?" Een ouder echtpaar vindt het een vreemde vraag: "Normaal, heel normaal", herhaalt de man. Zijn vrouw houdt haar lippen stijf op elkaar. "We kijken vooruit en zijn zeker van onze kracht", roept haar echtgenoot voor ze weglopen. En terwijl hij zich omdraait: "Russen geven nooit op."
Rusland heeft hier nog steeds veel invloed. En niet alleen omdat er vijftienhonderd Russische militairen zijn gelegerd. 24 februari, de dag van de Russische inval in Oekraïne, gingen alle Moldavische televisiezenders op zwart. Nu is er alleen Russische televisie te zien.
Angst
Midden in hoofdstad Tiraspol bevindt zich een plek van klein verzet. Een school waar geen onderwijs wordt gegeven in het Russisch - de voertaal in Transnistrië - maar in het Roemeens, de officiële taal van Moldavië.
Op het eerste gezicht lijkt het een gewone school, maar in het trappenhuis en de klaslokalen hangen Roemeense en Moldavische vlaggen. "We vallen onder het ministerie van Onderwijs van Moldavië. Europa en de Europese waarden staan bij ons voorop", vertelt Veronica Pozneac, directeur van de Lucian Blaga school.
En dat lijkt de machthebbers flink te ergeren. Medewerkers van de school worden al jaren geïntimideerd. "Soms stond 's nachts de geheime dienst voor de deur", zegt Pozneac. "Er zijn die dingen waar ze ons bang mee maakten. Er is angst. Maar we moeten aan een betere toekomst denken. We willen dat deze angst niet meer bestaat, we zijn moe van die angst."
Moedige uitspraken
Geld is er vrijwel niet, vertelt de school-directeur. Tweehonderd kinderen gaan er naar school, ouders willen hen een Europese toekomst geven. Soms is het ouderlijke rebellie tegen de Russisch machthebbers.
De wat oudere leerlingen mogen ons te woord staan. "Dit is de enige school waar je de Roemeense taal kunt studeren. Niet de taal die bedacht is door lokale politici", zegt de 16-jarige Bogdan. Alexandria van veertien is het met hem eens: "Roemeens is onze moedertaal, het is een deel van onze ziel en maakt ons compleet."
Het regime van Transnistrië steunt Rusland in de oorlog. Maar deze school sympathiseert met Oekraïne. "De oorlog in Oekraïne leeft in ons hoofd en hart. We voelen mee met de mensen die daar lijden. We steunen hen met wat we hebben." Het zijn moedige uitspraken van de schooldirecteur.
Onschuldige daad van verzet
Want het is niet ongevaarlijk om je vóór Oekraïne uit te spreken. Dat merkte burgeractivist Victor Plescanov, hij protesteerde met een Oekraïense vlag tegen de oorlog. Hij werd in maart opgepakt en bij huiszoeking werden alle computers en telefoons van zijn gezin in beslag genomen. Er zou bewijs zijn gevonden dat hij heeft 'aangezet tot extremisme'. Plescanov werd veroordeeld tot drie jaar en twee maanden gevangenisstraf.
We hebben een ontmoeting met zijn echtgenote, Oxana Lopusneak. Ze wil 's avonds laat, in het donker afspreken op een stille, openbare plek. Onze tolk is er niet helemaal gerust op en kijkt voortdurend om zich heen, maar Oxana denk dat dit voor haar het meest veilig is. "Ik denk dat ze me bespioneren. Maar niet hier. Tenminste, dat hoop ik", lacht ze. "Op dit moment volgen ze mijn zoon en mij los van elkaar."
De hele affaire met de Oekraïense vlag leek een onschuldige daad van verzet. "Maar de vlag hing nog niet buiten of een buurman klaagde over ons. En werd een proces-verbaal opgemaakt en dat was het begin van alles."
Isoleercel
In Transnistrië willen politieke analisten niet met ons spreken Ze laten doorschemeren zich niet veilig te voelen. We praten daarom - terug in Chisinau, de hoofdstad van Moldavië - met mensenrechtenorganisatie PromoLex. Zij verdedigen Plescanov, maar mogen hem niet bezoeken.
Advocaat Vadim Vieru benadrukt dat er geen eerlijk proces heeft plaatsgevonden. "Hij is gestraft voor iets dat in de 21ste eeuw niet als een misdaad wordt beschouwd en zijn 'zogenaamde straf' is niet openbaar. Dus hij is veroordeeld, maar hij weet niet waarom en waarvoor."
Plescanov wordt regelmatig opgesloten in een koude isoleercel. Vorige week deed hij een zelfmoordpoging. Zijn vrouw mag hem nu dagelijks kort bezoeken. "Twee weken zat hij in isolatie, het gaat wel iets beter. Maar hij is nog steeds depressief."
Lijden
Als we op straat vragen naar de vrijheid in Transnistrië praten mensen eromheen. Een moeder met haar zoontje: "Ik denk dat onze leiders hun best doen, zodat wij een goed leven leiden." En voelt ze zich vrij? "Waarom niet? Er zijn wat problemen, maar die worden opgelost." Ze maakt snel een eind aan het gesprek. Een oudere man komt met een wat belerend betoog: "Of je nou rijk of arm bent, iedereen helpt elkaar hier en niemand wordt geraakt. Dat is het belangrijkste."
En Pozneac, de directeur van de school, is ze bang voor de gevolgen van ons gesprek? "Angst zit wel ergens. En terugkijkend op ons gesprek zal ik me afvragen: had ik dat wel moeten zeggen?" Ze denkt even na: "We hebben maar één leven en als je weet dat je goed en juist werk doet, dan moet je daarvoor staan." En lacht ze: "Als we moeten lijden, dan zal het lijden zijn."
Nieuwsuur heeft de machthebbers van Transnistrië afgelopen week een aantal vragen voorgelegd. Daar is geen antwoord op gekomen.
