Seks voor maandverband of brood: Afrikaanse vrouwen riskeren hiv door armoede
Elles van Gelder
correspondent Afrika
Hoe zorg je ervoor dat minder jonge vrouwen besmet raken met het hiv-virus? In Afrika, waar het aantal besmettingen in sommige landen nog altijd toeneemt, proberen vrouwen op allerlei manieren het tij te keren.
De NOS sprak op Wereldaidsdag met zogenoemde changemakers in Mali, Kenia en Zuid-Afrika. "Boyfriends moeten meer verantwoordelijkheid dragen."
Wereldwijd leven ruim twintig miljoen meisjes en vrouwen met hiv. In een recent rapport waarschuwen de Verenigde Naties dat wekelijks 4900 tienermeisjes en jonge vrouwen besmet raken, van wie 82 procent in Sub-Sahara Afrika. Op het Afrikaanse continent lopen tienermeisjes en jonge vrouwen drie keer zoveel risico besmet te raken met hiv als hun mannelijke leeftijdsgenoten.
Moeilijk eisen stellen
"In veel landen is de man nog steeds dominant en zijn er ongelijke machtsverhoudingen," zegt activiste Saidy Brown. De 27-jarige Zuid-Afrikaanse werd geboren met hiv, maar kwam daar pas achter in haar tienerjaren. "Als de man geen voorbehoedsmiddelen wil gebruiken, heb je niet zoveel te zeggen. Er is hier ook veel seksueel geweld."
Dit heeft ook alles te maken met armoede, zegt Brown: "In Zuid-Afrika hebben veel jonge vrouwen relaties met oudere mannen die spullen voor hen kopen. Er wordt vaak gedacht dat dit meisjes zijn met sugardaddy's, die een luxe levensstijl willen. Maar dit gaat ook om jonge vrouwen die 1,50 euro nodig hebben om brood te kopen. Ook dan kan de vrouw dan moeilijk eisen stellen."
Gebrek aan informatie
In Kenia is de situatie vergelijkbaar, zegt Lucy Njenga van Positive Young Women Voices. Zij richtte deze organisatie op nadat ze tien jaar geleden zelf besmet was geraakt met hiv. Haar doel is om Keniaanse vrouwen te waarschuwen voor de gevaren.
Vooral tienermeisjes in sloppenwijken lopen risico, zegt Njenga. Wekelijks raken bijna honderd Keniaanse meisjes tussen 10 en 19 jaar besmet met het virus. "Een gruwelijk aantal", zegt Njenga. Net als in Zuid-Afrika betekent seks voor veel meisjes een vlucht uit de armoede. "Soms gaat het zelfs zo ver dat ze het al doen voor een pak maandverband."
Tekort aan condooms
Bovendien kampt Kenia met een tekort aan condooms. Waar deze eerder gratis werden verspreid in apotheken en ziekenhuizen, hebben diverse sponsoren daarvoor zich de afgelopen jaren teruggetrokken. Gezondheidsorganisaties waarschuwen dat dit kan leiden tot een toename van tienerzwangerschappen en hiv-besmettingen.
"Laten we ook het gebrek aan informatie niet vergeten", zegt Njenga. "Er zijn hier nog altijd veel misvattingen over hoe je hiv oploopt en wat de gevaren zijn. Veel mensen denken dat hiv niet zo'n groot issue meer is, omdat je er voor behandeld kan worden en er mee kan leven. Ze denken: het is geen punt van zorg, zoals tienerzwangerschappen dat wel zijn. Daarom kiezen sommige meisjes misschien wel voor anticonceptie, maar niet voor condooms."
Gebrek aan informatie is in het West-Afrikaanse Mali eveneens een groot probleem. Daar ziet Adam Yattassaye, werkzaam voor de organisatie ARCAD-SIDA, dat ook conservatieve invloeden een rol spelen. "We zien bijvoorbeeld veel meisjes die in een polygaam huwelijk terechtkomen", zegt ze. "Dit zijn huwelijken met relaties tussen verschillende generaties, over seksualiteit wordt nauwelijks gepraat."
De taboesfeer die in Mali rond seks hangt, maakt het voor meisjes moeilijk de risico's te begrijpen. Dit geldt ook voor jonge sekswerkers, die in steeds groteren aantallen naar de goudmijnen trekken. "Meisjes van 14, 15 jaar", zegt Attassaye. "Ze verkopen hun lichaam soms aan één man, soms aan groepjes mijnwerkers. Dit is echt iets van de laatste jaren. Toen wij in 2018 onderzoek deden in een mijnregio, ontdekten we een enorm hoge seropositiviteit."
Praten praten praten
Volgens de Zuid-Afrikaanse Saidy Brown verdiepen jonge vrouwen in haar land zich steeds meer in hoe ze zichzelf kunnen beschermen. "Ik word regelmatig gevraagd naar PrEP, een dagelijkse pil die je slikt om geen hiv te krijgen. Maar die is niet vrij voorhanden. Zuid-Afrika begint een pilot met een PrEP-injectie die je om de maand neemt, dat zou hier echt een doorbraak kunnen betekenen", zegt Brown.
In Mali en Kenia leggen organisaties de focus op een andere prioriteit: praten, praten, praten. "Niet alleen met meisjes," zegt Lucy Njenga vanuit Kenia. "Ook ouders moeten worden meegenomen. Velen denken dat hun dochter niet zo snel de straat op zou gaan om seks te hebben. We moeten vaak nog uitleggen dat het een reëel risico is. En natuurlijk de mannen, de boyfriends. Ook zij moeten begrijpen dat ze verantwoordelijkheid dragen en zelf ook risico lopen."
