Het zorgt voor een stevig debat binnen de klimaatbeweging: de vraag of de opwarming van de aarde nog af te remmen is mét behoud van het huidige economische model dat is gericht op groei? Nee, zegt de ontgroei-beweging. Het rijke Westen moet een deel van de welvaart opgeven en veel minder gaan consumeren. Of is het juist andersom: moeten we door stevige economische groei meer welvaart genereren om zo sneller te kunnen vergroenen?
Het begon in 1972. Toen publiceerde de Club van Rome, een groep wetenschappers, het rapport Grenzen aan de Groei. Het schetste sombere scenario's over de toekomst van de aarde: zelfs in de meest optimistische scenario's zou door sterke bevolkingsgroei, industriële productie en milieuvervuiling het systeem in elkaar storten.
Die boodschap klinkt nog steeds, al is de belangrijkste uitdaging nu het tegengaan van klimaatverandering - toen niet bekend. De boodschap dat we binnen de planetaire grenzen moeten gaan leven, wordt nu vertolkt door ontgroeiers, ofwel de-growthers.
Minder consumptie
"Een belangrijk verschil met vijftig jaar geleden is dat de nadruk nu veel meer ligt op herverdeling van de welvaart," zegt milieugeograaf Crelis Rammelt, die het populaire vak Degrowth geeft aan de Universiteit van Amsterdam. "Er is een grote kloof tussen het globale Zuiden en het rijke Westen. Wij stoten in vergelijking tot bijvoorbeeld Afrika extreem veel CO2 uit."
Wij zullen in het Westen een deel van onze welvaart, die gedreven wordt door consumptie, moeten opgeven, stelt Rammelt. "Maar ook binnen Nederland is er een grote kloof. Grote uitstoters moeten welvaart inleveren en consuminderen, terwijl mensen aan de onderkant niks hoeven in te leveren of er zelfs wat bij krijgen."
Ontgroeiers denken dat het klimaatprobleem niet op te lossen is zonder minder consumptie. En die boodschap slaat aan nu klimaatverandering een steeds urgenter probleem wordt. Zo werd de invloedrijke ontgroei-auteur Jason Hickel uitgenodigd om te spreken in de Tweede Kamer. Ook minister Rob Jetten voor klimaat vindt dat ons consumptiegedrag moet veranderen, zo zei hij recent in het programma Buitenhof.
Technologische groei
Maar is consuminderen en ontgroeien de oplossing? Een andere stroming binnen de klimaatbeweging vindt van niet. De eco-modernisten denken dat technologie de oplossing is. Dat economische groei en het klimaat redden wél samen kunnen gaan. "Sterker nog: economische groei is een voorwaarde om het klimaat te redden", zegt Hidde Boersma, journalist bij De Correspondent en auteur van het boek 'MEER'.
Volgens hem zijn de energietransitie en de voedseltransitie "hele dure grapjes". "Om dat te betalen hebben we heel veel economische groei nodig", zegt Boersma. Hij stelt dat het idee dat economische groei automatisch leidt tot meer uitstoot van broeikasgassen achterhaald is.
Verschillende rapporten ondersteunen die visie. Volgens het VN-klimaatpanel IPCC bijvoorbeeld, lukte het 23 landen om hun economie te laten groeien en toch de uitstoot van broeikasgassen te laten dalen. 'Groen groeien' blijkt te kunnen.
Toch zijn de ontgroeiers daar niet van onder de indruk. "Westerse landen komen van een heel hoog niveau. Een Nederlander stoot 23 keer meer uit per hoofd dan een Kameroener. Dus die vermindering in CO2-uitstoot moet veel sneller," zegt Rammelt. "Bovendien zijn die 23 landen de kopgroep. In veel andere landen leidt groei nog wel tot meer uitstoot."
Minder welvarend
Volgens econoom Mathijs Bouman klinkt de discussie tussen voor- en tegenstanders van 'groene groei' heel principieel, maar gaat het eigenlijk om een praktische vraag: kunnen we veranderen, of moeten we minderen? "Als we onze productie snel weten te vergroenen (minder CO2, meer hergebruik en recycling) en als de consumptie verschuift naar duurzame keuzes (meer fietsvakanties, minder vliegreizen) dan kan de economie blijven groeien terwijl de milieuschade afneemt."
Maar als dat niet lukt, of niet snel genoeg, dan is 'ontgroeien' noodzakelijk, zegt Bouman. "Maar in een democratie is het moeilijk voorstelbaar dat de meerderheid kiest voor beleid dat ons op korte termijn armer en minder welvarend maakt, ook al komt dat de lange termijn ten goede.
Een partij die pleit voor langdurige, structurele economische neergang krijgt weinig stemmen. Bovendien, stelt Bouman, zijn voor de energietransitie zelf al enorme investeringen in wind- zon- en misschien ook kernenergie nodig. Huizen moeten worden geïsoleerd, warmtepompen geïnstalleerd en oude benzine- dieselauto's vervangen door nieuwe elektrische exemplaren. "Al die investeringen zullen leiden tot nieuwe vraag, nieuwe bedrijven en extra economische groei, of je dat nu wilt of niet."
