Johan Remkes presenteert aanstaande woensdag zijn bevindingen over de aanpak van het stikstofprobleem aan het kabinet. Datzelfde kabinet dat al zo vaak een beroep op hem deed als er een onoplosbaar probleem leek te ontstaan.
Stikstof, formatie, een opgestapte burgemeester: heb je een bestuurlijk probleem, dan bel je Johan Remkes (71). Hij kent alle vergaderzalen van Nederland, maar is wars van het politieke theater.
"Iemand die precies weet hoe het politieke schaakspel gaat, maar geen politieke spelletjes speelt", zo omschrijft Jaap Smit, commissaris van de Koning in Zuid-Holland, hem. Smit vraagt Remkes een paar maanden na zijn pensioen- om interim-burgemeester van Den Haag te worden. "Ik zocht iemand die rust kon brengen en dat deed hij."
Al begin jaren 80 is Remkes gedeputeerde in Groningen. Daarna is hij onder andere Kamerlid, staatssecretaris, minister en commissaris van de Koningin in Noord-Holland.
Nieuwsuur spreekt met mensen die van dichtbij kennis hebben gemaakt met de 'methode Remkes.' Een man van weinig woorden, ietwat autoritair, een goede luisteraar die af en toe een tactische rookpauze inlast. Bijna iedereen die je spreekt over Remkes komt met deze typeringen. Maar wat maakt hem zo'n goede crisismanager?
"Ik heb nog nooit iemand meegemaakt die zulke korte telefoongesprekken over zulke belangrijke zaken kan voeren", zegt Jasper Kuntzelaers, PvdA-fractievoorzitter in Limburg. Daar stappen vorig jaar alle gedeputeerden en de commissaris van de Koning op vanwege een subsidieschandaal. Remkes wordt ingevlogen en is een tijd lang de enige bestuurder van de provincie. Parttime.
Remkes heeft weinig tijd, en weinig geduld, zo merken de fractievoorzitters. "Hij gaat recht op zijn doel af. Je springt op de trein en zoekt mee naar een oplossing, of je doet niet mee, maar dan blijf je ook aan de kant staan", zegt Kuntzelaers. "Hoewel hij bot kon zijn, haalde hij ook de emotie uit het proces door de onderhandelingen op te knippen en aparte gesprekken met mensen te voeren."
Ook in zijn eerdere functies staat Remkes al bekend om zijn efficiënte tijdsbesteding, al dan niet afgedwongen door een rookpauze. Zo merkt ook de Kamercommissie die in 2014 het ICT-falen bij de overheid onderzoekt:
Remkes stelt zelf een nieuw bestuur samen en vraagt ook oud-Kamerlid Madeleine van Toorenburg (CDA). "Als je open bent, dan krijg je een open persoon terug. Hij haakt af als je een politiek nummertje wil maken, dan gaat hij een sigaret roken. Maar als je een argument hebt, dan neemt hij je serieus, en voel je je gehoord, ook als hij je niet gelijk geeft."
Hij is nog niet klaar in Limburg als hij ook weer in Den Haag aan de slag gaat. De formatie zit dan al maandenlang op slot. Ook hier voert Remkes de druk op. Wanneer de partijen niet willen bewegen, dreigt hij nieuwe verkiezingen te adviseren. "Hij was niet bang om te mislukken, en het werd dan ook niet als een tactiekje gezien", zegt oud-minister Wouter Koolmees (D66).
Soms zei hij expres iets wat veel te ver ging, om de boel even op scherp te zetten.
Dit leidt er mede toe dat er toch een doorstart komt van het kabinet Rutte III. Bij de inhoudelijke onderhandelingen voegt Koolmees zich als informateur bij Remkes. "Hij is niet een man van grote strategieën maar werkt meer intuïtief." De twee hadden een natuurlijke rolverdeling "Ik was meer de prater, en de good cop. Remkes luistert vooral heel goed, maar als hij dan iets concludeert dan luistert iedereen." "Soms zei hij expres iets wat veel te ver ging, om de boel even op scherp te zetten."
Het nieuwe kabinet doet al snel weer een beroep op Remkes, als gespreksleider tussen kabinet en boeren nadat de vlam in de pan slaat na de presentatie van de stikstofplannen.
"We klagen wel dat politici te veel mooie woorden hebben. Dat kan je van Remkes niet zeggen. Maar het komt natuurlijk op zijn daden aan." Jeroen van Maanen van de Nederlandse Melkveehouders Vakbond is één van de boeren die in eerste instantie niet met Remkes om tafel wil, omdat die de commissie leidde die het stikstofbeleid adviseerde.
Uiteindelijk schuiven ze toch aan. "Wij weten natuurlijk ook wel dat we niet op de weg gaan winnen en er gesproken moet worden. We hadden wel als voorwaarde dat onze punten op de agenda kwamen. Uiteindelijk bleek dat op de dag zelf maar summier het geval, maar Remkes zei 'ik ben de voorzitter, ik bepaal'."
'Hoeft geen vrienden te maken'
Hoewel Van Maanen en Remkes de avond voor het overleg met elkaar telefoneren, geeft Remkes geen sjoege als Van Maanen zich aan hem voorstelt. "Heel zakelijk." Tijdens het overleg tussen kabinet en de boeren loopt het meteen hoog op als premier Mark Rutte een punt maakt van de heftigheid van de protesten. "Er moest een statement komen en daar kwamen we niet uit. Toen zei Remkes: "ik geef zo een persconferentie en dan formuleer ik het zo, is iedereen het eens? Dan gaan we nu verder". Dat was de redding van het gesprek. Rutte was stil en we konden weer verder."
Ook Jaap Smit zit als provinciebestuurder bij een deel van de gesprekken, en roemt Remkes' ervarenheid als voorzitter. "Hij presenteert zich nog steeds als gespreksleider, maar weet ook wel dat er iets van hem verwacht wordt." Smit rekent op de onafhankelijkheid van Remkes. "Hij hoeft ook geen vrienden te maken met die interim-klussen die hij doet. Dat maakt hem volstrekt autonoom."
