Cao-afspraken onder druk door torenhoge inflatie
"Er zullen veel mensen jaloers op zijn, dit is wel beter." Het was begin dit jaar in het NOS Journaal een reactie van een schilder op de afspraak in zijn cao waarin staat dat de lonen automatisch meestijgen met de prijzen. Maar amper negen maanden later willen de werkgevers die belofte aanpassen.
Vakbond FNV heeft als speerpunt om met werkgevers in zo veel mogelijk sectoren af te spreken dat de inflatie volledig wordt gecompenseerd in de lonen. Dat is maar in een handvol gevallen gelukt. Een grote sector die zo'n belofte heeft gedaan, is de schildersbranche.
"Maar een inflatie van meer dan 10 procent had niemand verwacht", zegt Henk den Boer namens de schildersbedrijven. "Als we dat moeten compenseren, is dat het failliet van de sector. We hebben al te maken met een enorme kostenstijging van het materiaal. Dat kunnen we meestal niet doorberekenen aan opdrachtgevers. Een dergelijke loonstijging daarbovenop is niet op te brengen."
Je kunt niet als het even tegenzit zomaar afzien van de afspraak.
De schildersbedrijven praten met de vakbonden over aanpassing van de afspraken. Den Boer spreekt tegen dat de afspraken niet worden nagekomen. "Het gaat om de definitie van hoe we de afspraak gaan invullen. We kunnen bijvoorbeeld ook naar het compenseren van de kerninflatie kijken." In dat cijfer worden de stijgende energiekosten niet meegenomen en dus zou dat een veel lagere loonstijging betekenen.
FNV-bestuurder Peter Roos wil daar niet zomaar aan meewerken. "Het is voor ons een belangrijke afspraak en die staat heel duidelijk opgeschreven in de cao. Je kunt niet als het even tegenzit zomaar afzien van de afspraak. Maar met de werkgevers praten kan natuurlijk altijd."
Veerpont minder
Ook een kleinere cao zoals die van veerpontorganisatie Stichting de Maasveren staat onder druk. Daar is ook afgesproken om de inflatie volledig te compenseren. "Ik zou het nu anders gedaan hebben", zegt directeur Lars Cleijne. "Dat we bijvoorbeeld een maximum aan compensatie hadden afgesproken." Verschillende andere werkgevers hebben de afgelopen maanden in de cao's wel zo'n maximumpercentage laten opnemen. Het bedrijf Cargill heeft bijvoorbeeld vastgelegd dat de compensatie van de prijzen maximaal 5 procent is.
Cleijne heeft zo'n maximum niet afgesproken en daarom wil hij met de bonden overleggen. "Als we de inflatie volledig moeten compenseren, kunnen we twee dingen doen. We kunnen minder veerboten laten varen of de prijzen verhogen. Daar gaan we naar kijken."
In een andere kleine cao, die van verzelfstandigde gemeentelijke sport- en accommodatiebedrijven, blijft de afspraak wel overeind, maar wordt erop gewezen dat in uitzonderlijke situaties van de belofte kan worden afgeweken. Voorlopig maken werkgevers daar geen gebruik van.
Vroeger gebruikelijk
De FNV wil dat werknemers ondanks de hoge inflatie net zo veel kunnen blijven kopen als ze voorheen deden en het liefst nog iets meer. Daarom wilde de vakbond automatische prijscompensatie afspreken. Dat is een afspraak die in België gebruikelijk is en ruim veertig jaar geleden in Nederland in veel sectoren ook gangbaar was.
In 1982 is in het akkoord van Wassenaar tussen werkgevers en werknemers loonmatiging afgesproken en daarmee verdween de afspraak uit veel cao's. Bij een klein deel van de bedrijven, zoals havenbedrijven en de Gasunie, zijn deze afspraken er nog altijd.
Werkgevers wijzen op het gevaar van een loon-prijsspiraal als de afspraak weer in veel cao's komt te staan. De lonen stijgen dan omdat de prijzen stijgen, waarna werkgevers de prijzen weer verhogen waardoor vervolgens weer de lonen stijgen. Zo zou een cyclus kunnen ontstaan die in theorie blijft doorgaan, al wordt dat gevaar door de bonden en door sommige economen weersproken.
In sommige cao's worden afspraken over de inflatie opgenomen, maar dan wordt er bijvoorbeeld afgesproken om de lonen te laten meestijgen met de gemiddelde cao-loonstijging. Dat percentage komt niet in de buurt van het huidige inflatieniveau. De laatste maanden wordt in cao's gemiddeld een loonstijging afgesproken van zo'n 4 procent. Zo'n hoge stijging is in jaren niet voorgekomen, maar kan niet verhinderen dat veel huishoudens er vele procenten in koopkracht op achteruitgaan.
Inflatie blijft hoog
De inflatie bereikte afgelopen maand nieuwe recordhoogte. Het Centraal Planbureau verwacht dat de inflatie voorlopig hoog blijft. Voor dit jaar wordt een inflatie van bijna 10 procent verwacht, en voor volgend jaar van 4,3 procent. De economen van het planbureau waarschuwen dat de armoede daardoor toeneemt.
