Uitbuiting zwakbegaafde medewerker 'dieptriest', veroordeling is zeldzaam

"Het slachtoffer heeft onmiskenbaar veel angst en stress ervaren en is ernstig vernederd." Het rechtbankvonnis over de jarenlange uitbuiting van een kwetsbare medewerker door een champignonkweker in Reusel laat zien hoe ingrijpend arbeidsuitbuiting kan zijn. Dat er vandaag twee mannen voor zijn veroordeeld, van wie een tot een jaar celstraf, is een zeldzaamheid.

"Er komen überhaupt al weinig van dit soort zaken voor de rechter. En het komt nog minder tot een veroordeling", zegt Ina Hut, bestuurder van het Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel (CoMensha).

Jaarlijks melden opsporingsdiensten en hulporganisaties enkele honderden gevallen van veronderstelde arbeidsuitbuiting. Over 2020 waren het er 435 en over 2021 waren het er volgens Hut ongeveer een kwart minder. Ze benadrukt daarbij dat het werkelijke aantal slachtoffers vele malen hoger ligt.

Gemiddeld komt het jaarlijks tot zo'n zeven veroordelingen wegens arbeidsuitbuiting, blijkt uit cijfers van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel over de periode 2015 tot en met 2019.

Amper vrije dagen, of loon

De zaak die vandaag diende in de rechtbank van Den Bosch is een extreem voorbeeld. De zwakbegaafde medewerker werkte over een periode van tien jaar volgens de rechtbank zes dagen per week. Hij begon om 04.30 uur 's en was klaar toen de meeste collega's al naar huis waren. Hij kreeg minder dan 20 uur per week uitbetaald en mocht niet of nauwelijks vakantiedagen opnemen.

Bij ziekte werd de man gedwongen door te werken. De twee veroordeelden hebben volgens de rechtbank bewust misbruik gemaakt van zijn kwetsbaarheid. "Dit is een diep trieste zaak en volgens mij ook een zeldzame", zegt arbeidsrechtadvocaat Maarten van Gelderen. "Onze praktijk heeft duizenden zaken gedaan en ik ben niet één uitbuitingszaak tegengekomen."

Cijfers wijzen inderdaad uit dat dit soort rechtszaken relatief weinig voorkomt. Gemiddeld zijn er jaarlijks zo'n vijftien opsporingsonderzoeken naar de uitbuiting van arbeidskrachten, staat in een ander rapport van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel.

Juridisch gezien valt uitbuiting onder mensenhandel. Binnen die categorie gaan veruit de meeste strafzaken over seksuele uitbuiting. Ook deze zaken komen volgens Hut maar weinig voor de rechter. Wel komt het dan vaker tot een veroordeling (zo'n 70 procent van de gevallen) dan bij arbeidsuitbuiting (zo'n 45 procent).

Dat komt mede doordat het moeilijker aan te tonen kan zijn, in vergelijking met seksuele uitbuiting, dat er sprake is geweest van dwang. Maar volgens de rechtbank in Den Bosch was dat bij de zaak in Reusel wel duidelijk. "Op zijn laatste werkdag is de auto van het slachtoffer klemgezet, om te voorkomen dat hij het bedrijf verliet."

100.000 euro boete

De 52-jarige eigenaar van de champignonkwekerij in Brabant, die alle beschuldigingen tegenspreekt, kreeg een jaar cel opgelegd. Zijn 84-jarige vader kreeg een voorwaardelijke gevangenisstraf en een geldboete van 15.000 euro. Daarnaast krijgt het bedrijf 100.000 euro boete en moet de onderneming een schadevergoeding betalen aan het slachtoffer.

"Ik vind de straf eigenlijk best wel laag", zegt CoMensha-directeur Hut. "Voor mensenhandel kun je maximaal twaalf jaar cel krijgen, dan is een jaar heel weinig. Maar het goede nieuws is dat er nu in ieder geval een veroordeling en celstraf is gekomen."

Slachtoffer vaak geen Nederlander

Over de onfortuinlijke medewerker van de kwekerij is weinig bekend. Vermoedelijk om hem in bescherming te nemen zijn zijn nationaliteit, woonplaats of leeftijd niet bekendgemaakt. Het Eindhovens Dagblad schreef een maand geleden dat hij in 1994 in dienst was getreden bij de kwekerij in Reusel en dat er "lange tijd niets aan de hand was".

Meestal hebben uitbuitingsslachtoffers geen Nederlandse nationaliteit. Het gaat bijna altijd om arbeidsmigranten, meestal uit Midden- of Oost-Europa. Deze mensen zijn kwetsbaar voor malafide werkgevers vanwege meerdere factoren. Zo hebben ze vaak een beperkte kennis van de taal en van hun rechten als medewerker en zijn ze geregeld afhankelijk van een onderneming voor zowel werk als onderdak.