Nederland 'barst van het water', maar hoe houden we dat vast?

• Erika de Joode

  redacteur Online

Een beregeningsverbod, waarschuwingen voor blauwalg, schade aan de natuur: de gevolgen van de aanhoudende droogte in Nederland zijn goed merkbaar. Wetenschappers zijn het erover eens dat dit soort periodes van langdurige droogte en hitte, afgewisseld met juist hevige regenbuien, in de toekomst vaker zullen voorkomen als gevolg van de opwarming van het klimaat. Wat betekent dat voor hoe we in de toekomst (en nu al) met waterbeheer omgaan?

Nederland en water zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden, met grote rivieren, vele honderden polders en een deel van ons land dat onder zeeniveau ligt. "Het is eigenlijk heel raar dat we hier droogte hebben, want we barsten van het water", zegt hoogleraar aquatische ecologie Leon Lamers (Radboud Universiteit). "Maar het probleem is: we voeren het zo snel mogelijk af. Dat moet anders."

Nu komt overtollig regenwater na een flinke plensbui veelal terecht in het riool, in aparte buizen of slootjes, waarna het zo snel mogelijk wordt afgevoerd naar rivieren en de zee. Zonde, vindt Lamers. "Het waterbeheer moet veel meer zijn gericht op het vasthouden van water."

Ondergrondse waterkelder

Dat kan op verschillende manieren: bovengronds, ondergronds, in de natuur en in de stad. Zo kan het waterpeil van bestaande plassen en meren met een paar centimeter worden verhoogd, wat miljarden liters water kan schelen.

Sommige steden experimenteren met wateropslag onder de grond. In de Rotterdamse wijk Spangen wordt overtollig regenwater bijvoorbeeld ondergronds opgevangen, waarna het wordt gebruikt om het veld van het naastgelegen voetbalstadion van Sparta te besproeien. Eerder gebeurde dat vooral met drinkwater. Met de ondergrondse waterbuffer bespaart Sparta zo'n 15 miljoen liter drinkwater per jaar.

In Apeldoorn is vorig jaar een ondergrondse 'waterkelder' aangelegd, met ruimte voor 200.000 liter regenwater. Het is de bedoeling dat dat op termijn wordt gebruikt om het groen in de stad water te geven:

De Unie van Waterschappen, de koepelorganisatie van waterschappen in Nederland, juicht initiatieven zoals die in Rotterdam en Apeldoorn toe. "Elke druppel telt", zegt een woordvoerder. "Als iedereen dit soort initiatieven voor zijn eigen situatie ontwikkelt, kunnen we echt een verschil maken en de overlast door weersextremen binnen de perken houden."

Kronkelende beken

De waterschappen zelf, die verantwoordelijk zijn voor de aan- en afvoer van water in Nederland, zijn al volop bezig met het beter vasthouden van beschikbaar water. Dat gebeurt bijvoorbeeld in waterbergingsgebieden, door waterpeilen aan te passen en beken te laten meanderen.

Dat laatste betekent dat beken weer kronkelend worden gemaakt. Dan duurt het langer voordat overtollig water via rivieren wordt afgevoerd naar zee en blijft het dus langer in het gebied.

Dit soort maatregelen heeft effect, ziet de Unie van Waterschappen, maar op de lange termijn zijn ze niet voldoende. Daarom pleiten de waterschappen ervoor dat water een grotere rol gaat spelen in plannen voor de openbare ruimte.

"Een nieuwbouwwijk of nieuwe industrie met grote watervraag in een gebied dat veel last heeft van de droogte, is vragen om problemen", zegt de woordvoerder. "Om schade en overlast te beperken moeten we van tevoren kijken welke functies handig zijn in een gebied en welke niet."

Moeraslandbouw en zilte teelt

Ook hoogleraar aquatische ecologie Lamers zegt dat water in de toekomst meer leidend moet zijn dan nu. In plaats van in natte (veen)gebieden het water weg te pompen, kan daar bijvoorbeeld worden overgestapt op moeraslandbouw, legt hij uit: het verbouwen van 'natte' gewassen. Voorbeelden zijn lisdodde, waarvan isolatiemateriaal wordt gemaakt, en veenmos, voor potgrond.

De Unie van Waterschappen zegt dat moerasteelt iets is waar ook de waterschappen over meedenken, hoewel deze vorm van landbouw ook negatieve effecten kan hebben. "Het kan bijvoorbeeld een broeikamer zijn voor muggen die allerlei ziektes kunnen verspreiden."

Ook andere teeltvariaties zijn mogelijk, zegt de woordvoerder, zoals "zilte teelt". In het westen van Nederland en het Waddengebied experimenteren boeren bijvoorbeeld met het verbouwen van gewassen die beter tegen zout(er) water kunnen, zoals sommige aardappelrassen. In die gebieden ligt door de droogte verzilting op de loer, vanwege binnendringend zeewater.

Nieuwsuur maakte twee jaar geleden deze video over droogte en de landbouw:

Uiteindelijk draait toekomstbestendig waterbeheer om het voorkomen van onomkeerbare processen, zegt Lamers, zoals de inklinking van veenbodems en het verdwijnen van natuur. "Een ander type waterbeheer is daarvoor echt onontkoombaar. Met een combinatie van moerasherstel, water vasthouden en waterbesparing kunnen we de grootste klapper maken."

Ook de Unie van Waterschappen benadrukt het belang van matigheid met water. "Het droogteprobleem vraag iets van waterverbruikers, zij zullen zuiniger moeten omgaan met water. Het is belangrijk dat we ons realiseren dat niet meer overal alles kan."