Droge lente legt tweedeling bloot: grootste problemen in oosten en zuiden
Hugo van der Parre
Research-redacteur
De uitzonderlijk droge lente legt een tweedeling in Nederland bloot: het westen redt zich grotendeels met de wateraanvoer uit de grote rivieren en het oosten en zuiden worstelen met de droogte.
Dat blijkt ook uit een inventarisatie van de NOS onder achttien waterschappen. Het grootste probleem hebben de provincies met hoge zandgronden: Noord-Brabant, Limburg, Gelderland, Drenthe, Overijssel. Watertoevoer uit rivieren of het IJsselmeer naar die zandgronden is moeilijk; ze zijn geheel afhankelijk van regenval om het grond- en oppervlaktewater op peil te houden.
Het neerslagtekort dit voorjaar komt in de buurt van het record-droogtejaar 1976. Vooral in de landbouw en de natuur geeft dat problemen. In delen van Brabant geldt al een beregeningsverbod. Vandaag komt daar een sproeiverbod in delen van Gelderland en Utrecht bij.
Volgens waterschappen met droogteproblemen is dé oplossing: water vasthouden in natte periodes, om dat in tijden van droogte weer in te zetten. Uit onze inventarisatie blijkt dat er op dit gebied al veel gebeurt, maar de aanpak is versplinterd en er zijn botsende belangen. Dat kan niet anders, zegt hydroloog Niko Wanders van de Universiteit Utrecht. "We moeten accepteren dat er af en toe een kelder onderloopt of een boer tijdelijk het land niet op kan, omdat we meer water willen vasthouden".
De zoektocht naar een balans tussen water vasthouden en wateroverlast voorkomen is sinds de extreem droge zomers in 2018 en 2019 in volle gang. "We werken elke dag opnieuw aan dit evenwicht", schrijft het Brabantse waterschap De Dommel.
Duizenden stuwen
Op veel plekken worden grondwater en oppervlaktewater in beken en sloten kunstmatig op peil gehouden. Daarvoor zijn duizenden stuwen aangebracht. Sommige zijn geautomatiseerd, soms is het handwerk. In Limburg worden zandzakken ingezet om het water in de beken op peil te houden. In waterschap Aa en Maas (Oost-Brabant) worden sloten gebruikt als 'inlaat' om water uit de Maas naar het omringende land te leiden. Om de afvoer van regenwater te vertragen, worden op andere plekken akkers onder water gezet en bochten in sloten hersteld.
Het is nog wennen, schrijven veel waterschappen. Volgens Brabantse Delta zit het meer in onze aard om te strijden tegen het water dan om het vast te houden: "We hebben ons land zo ingericht dat we het water zo snel mogelijk afvoeren om wateroverlast te voorkomen. Daar zijn we zo goed in geworden dat we er nu last van hebben." Waterschap De Dommel noemt het "een omkering van wat generaties lang normaal was. We moeten leren zuinig te zijn op elke bui."
Ook hydroloog Wanders ziet een grote ommekeer. "Nederlanders zijn toch altijd bang voor die natte voeten, dat zit in onze cultuur. Het droogteprobleem is relatief nieuw voor ons. Dat betekent dat we daar nog niet alle middelen en de mindset voor hebben."
Toekomstplannen
Toekomstplannen zijn er genoeg. Zo wil waterschap Rijn en IJssel 's winters op grote schaal water infiltreren in hogere zandruggen om buffers op te bouwen. Ook gezuiverd water uit rioolwaterzuiveringen is "een kansrijke, constante waterbron die goed ingezet kan worden om impact van droogte te voorkomen".
Waterschappen noemen het belangrijk dat er een structurele aanpak komt, waarbij waterbeschikbaarheid leidend is bij de ruimtelijke inrichting en het landgebruik. Inrichting en gebruik van het land zijn gebaseerd op het klimaat van vijftig jaar geleden, zegt het waterschap Rijn en IJssel (Gelderland). "Dat moet veranderen en dat is een proces van grote investeringen, ingrijpende keuzes die grondgebruikers raken, inzet van vele partijen en een lange adem."
Rol voor de burger
Veel maatregelen zijn gericht op het watergebruik van de landbouw. Alle waterschappen wijzen daarnaast op de rol van burgers: ook zij moeten leren hoe kostbaar drinkwater is. Daar kan de overheid een rol spelen, oppert waterschap Vallei en Veluwe: "Bijvoorbeeld door wettelijk vast te leggen dat bij nieuwbouw regenwateropslag voor sproeiwater onder tuinen wordt gerealiseerd. Ook een gestaffeld drinkwatertarief zou welkom zijn: de gangbare prijs voor normaal gebruik en een fors hogere prijs voor 'luxewater'."
Hydroloog Wanders begrijpt dat het nog niet perfect geregeld is. "Waterschappen zijn er echt mee bezig, maar de droogte staat eigenlijk pas sinds 2018 op de radar. Het kost gewoon tijd om dat soort maatregelen te nemen. Daar ben je meer dan vijf jaar mee bezig.