Watertekort in Nederland: wat betekent het, en wat niet?

Een nationale crisis is het nog niet, maar vanaf vandaag is in Nederland wel sprake van een feitelijk watertekort. Van niveau 1 (dreigend watertekort) is opgeschaald naar niveau 2; de volgende stap zou een nationale crisis zijn. Wat betekent het feitelijke tekort precies? Vijf vragen en antwoorden over de waterproblemen.

Komt de drinkwatervoorziening in gevaar?

Nee. De Nederlandse drinkwaterbedrijven hebben een wettelijke leveringsplicht. Het enige wat de minister kan doen is mensen vragen hun auto even niet te wassen en de buitenbadjes niet helemaal vol te gooien, en dat doet hij dan ook. De tuin minder vaak sproeien kan ook veel opleveren, rekent droogte-expert Niko Wanders (Universiteit Utrecht) voor: gemiddeld is er in zo'n droge periode 500 liter water nodig voor een tuin, genoeg voor vier personen per dag.

In het verleden is vaker opgeroepen om water te besparen, en die oproepen leveren wel wat besparing op, maar ze zijn volgens Wanders niet heel effectief gebleken. In het Verenigd Koninkrijk kunnen mensen worden verplicht om geen water voor tuin of auto te gebruiken. Daar zijn in Nederland geen wettelijke regels voor.

Hoewel consumenten dus worden ontzien, kan een landelijk Managementteam Watertekorten wel ingrijpen bij andere waterverbruikers. Volgens de 'verdringingsladder' die dat MTW hanteert zijn eerst de scheepvaart, landbouw, industrie, waterrecreatie, binnenvisserij aan de beurt, evenals natuur, zolang het onttrekken van water daar geen onomkeerbare schade oplevert. Verschillende waterschappen hebben de afgelopen weken al maatregelen getroffen, zoals sproeiverboden voor landbouw en industrie en het langer dichthouden van sluizen.

Bij Terwolde is een noodpomp aangelegd om water uit de IJssel in de polder te krijgen. In de video zie je waar dat goed voor is:

Hoe worden de niveaus bepaald?

De Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling kijkt naar waterstanden, verdamping en het verbruik en stelt vast of de vraag groter is dan het aanbod van water van geschikte kwaliteit. Als dat zo is, is er sprake van een tekort.

Om duidelijkheid te scheppen is er sinds 2015 een soort alarmeringssysteem voor, in het leven geroepen om te voorkomen dat er door instanties allerlei ad hoc-beslissingen worden genomen om water te besparen. Er zijn (naast de normale situatie zonder dreigend tekort) drie niveaus:

Die laatste situatie doet zich niet vaak voor in Nederland. De laatste keer was in 2003, toen de energievoorziening in gevaar kwam. Dat zal nu niet zo snel gebeuren, verwacht droogte-expert Niko Wanders (Universiteit Utrecht), want sindsdien zijn er maatregelen genomen om dat op te vangen.

Hoe kan dit gebeuren in waterland Nederland?

Nederland krijgt veel water binnen via de rivieren, maar heeft ook veel water nodig. Onder meer om ervoor te zorgen dat het zoute water uit zee niet ons land in stroomt (verzilting) en dat de bodem nat blijft zodat het veen niet gaat inklinken (bodemdaling). En ook, legt Wanders uit, omdat we erg afhankelijk zijn van water, simpelweg omdat het er normaal altijd is. "Denk aan de scheepvaart en de landbouw. Wie normaal veel water heeft, raakt daaraan gewend en gebruikt vaak ook veel. Zo ook in Nederland."

Bijna elk jaar treedt in Nederland in de zomer een periode van droogte op. Er verdampt meer water dan er neerslag valt, en de aanvoer van water door de Rijn en Maas neemt af. Dat effect wordt versterkt door klimaatverandering.

In deze grafiek is te zien dat in de laatste decennia 2022 bij de jaren met de minste regen in het voorjaar en de zomer hoort:

Wordt het drinkwater duurder?

Nee, niet meteen. De prijs van water blijft voorlopig hetzelfde. Maar dat kan wel veranderen als er vaker een tekort water is, denkt Wanders. "Mogelijk wordt het water op de lange termijn duurder, omdat het steeds lastiger wordt om kwalitatief goed water te winnen. Maar de prijzen gaan niet omhoog tijdens deze droogte."

Kan er geen drinkwater uit zee gewonnen worden?

Ja, dat kan wel. In sommige landen gebeurt het ook. Maar voor Nederland is het op dit moment geen optie, zegt Wanders. Zeewater omzetten naar drinkwater kost veel energie. En in Nederland is er niet genoeg duurzame energie voorhanden voor dat omzettingsproces. "Daarom is het geen grootschalige oplossing in Nederland. Het is wel een optie in landen met een hoop zon en weinig water, zoals Israël."

Dit bedrijf uit Scheveningen waar Nieuwsuur langsging, maakt met duurzame energie drinkwater van zeewater, nu nog vooral in Azië en het Caribisch gebied: