Experts waarschuwen: stop met delen van 'mensonwaardige' beelden van daklozen

• Maartje Geels

  redacteur Online

Regelmatig delen agenten via sociale media beelden van dakloze mensen die onder meer op bankjes slapen, tot ongenoegen van deskundigen. Volgens hen verkleinen deze 'stereotiepe beelden' de tolerantie die mensen hebben tegenover deze groep mensen.

"Dakloze 34-jarige man uit voormalig Zaïre slaapt regelmatig in portiek Woonhart. Hij leeft al 5 jaar op straat." Een wijkagent uit Zoetermeer plaatste die tekst vorige week bij een foto van een man in een blauwe slaapzak. De man zit tegen een muur, zijn gezicht is onherkenbaar gemaakt.

Stichting Kansfonds zou zulke beelden het liefst niet meer zien. Het fonds begon recent een campagne om bewustwording te creëren over de beeldvorming over dakloze mensen. Foto's waarop een dakloos persoon in een slaapzak zit of op een bankje ligt te slapen met een blikje bier naast zich, dragen volgens programmaleider Willem van Sermondt bij aan een stereotiep beeld. Terwijl de groep thuislozen in Nederland volgens hem "heel divers" is.

De wijkagent uit Zoetermeer is geen uitzondering. Een korte zoektocht op Twitter en Facebook levert meer van zulke 'bankjesfoto's' van agenten op. Eentje van een uitgetelde man op een bank in Rotterdam, beeld van een slapend dakloos persoon onder een zeil in Utrecht: al eerder kreeg de politie kritiek na het delen van zulke beelden. "40.000 dak- en thuislozen en we lopen er met een boog omheen omdat we ze gedehumaniseerd hebben", schreef presentator Tim Hofman in 2021 over het bericht van de Utrechtse politie.

Van Sermondt is het daarmee eens. "Ik kan me voorstellen dat een agent denkt: hiermee kaart ik de problematiek van dakloosheid aan. Maar daarbij beseffen ze niet wat dit soort beelden voor negatief effect hebben." Hij vervolgt: "Het is niet menswaardig. Je beeldt mensen af in een hele kwetsbare situatie."

'Beeld van de verslaafde buitenslaper is achterhaald'

Stichting Kansfonds lanceerde daarom de campagne #zowiljetochnietgezienworden. Het fonds roept mensen op foto's van zichzelf te delen, gemaakt op een moment dat je liever niet op de foto was gezet.

Foto's van daklozen op straat - bijvoorbeeld gedeeld door de politie - verkleinen volgens Van Sermondt de tolerantie tegenover thuislozen. "De stereotiepe dakloze is nog altijd man, ouder, wit en kampt met een verslaving, bijvoorbeeld aan alcohol", zegt hij. "Dat was misschien 30 jaar geleden zo, maar de groep dakloze mensen is nu veel diverser." Van Sermondt: "De groep bestaat ook uit jongeren, mensen met een migratieachtergrond en vrouwen, deze mensen zijn vaak minder zichtbaar."

Hij vindt dat de politie zulke foto's niet zou meer moeten plaatsen, omdat ze niets bijdragen aan het oplossen van de daklozenproblematiek. Ook media zouden meer realistische beelden moeten gebruiken, bijvoorbeeld van een opvang.

Belangenbehartiger Straat Consulaat publiceerde vorig jaar een serie (representatieve) foto's van dakloze mensen:

Judith Wolf, hoogleraar maatschappelijke zorg (Radboud Universiteit) onderstreept eveneens dat de groep erg divers is. "Het publieke beeld is dat van de verslaafde buitenslaper. Maar er zijn in Nederland ook veel mensen die via andere routes thuisloos zijn geworden."

Economische daklozen bijvoorbeeld, die door een opeenstapeling van pech - zoals een echtscheiding en ontslag - in een klap hun zekerheid kwijtraken. Volgens Van Sermondt speelt verslaving absoluut niet altijd een rol. "Maar zulke foto's houden het beeld in stand dat mensen dakloosheid aan zichzelf te wijten hebben. De weerstand in de samenleving om mensen te helpen, groeit daardoor."

Bovendien ziet Van Sermondt nog een ongewenst bij-effect. Veel thuislozen herkennen zich volgens hem niet in het stereotiepe beeld van dakloos zijn. Dat geldt vooral voor jongeren. Van Sermondt: "Van hen hoor ik vaak dat ze zichzelf niet echt dakloos vinden. Terwijl ze een lange periode geen stabiele situatie van huisvesting hebben." Volgens de deskundige is dat een probleem, omdat thuislozen daardoor minder geneigd zijn zich te melden bij hulppunten.

Wolf is verbolgen over de politiebeelden. "Je objectiveert mensen totaal." De hoogleraar vervolgt: "Zulke beelden dragen bij aan hun verlies van eigenwaarde, ze krijgen het gevoel dat ze overbodig zijn in de samenleving. We weten uit onderzoek dat een lage zelfwaarde slecht is voor de gezondheid."

Beide deskundigen roepen de politie op zulke beelden niet meer online te zetten. Wolf: "Je zet daklozen als het ware apart van de rest van de samenleving. Als agent kun je dat echt niet doen."