Opvang op zee 'krankzinnig idee', maar 'er staat nergens dat het niet mag'

Opvang van asielzoekers in cruiseschepen op zee is "een krankzinnig idee". Dat zegt hoogleraar migratiegeschiedenis Leo Lucassen over de plannen die staatssecretaris Van der Burg gisteravond bekendmaakte na crisisoverleg over de stagnerende asielopvang. VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR en ook VluchtelingenWerk noemen het voorstel van Van der Burg "merkwaardig" en "een absurd idee". Maar juridisch gezien zijn er wel aanknopingspunten, zegt asielrechtadvocaat Stefan Koolen.

Volgens Andrea Vonkeman lijkt de opvang op zee bedacht om een crisis op te lossen. Zij is directeur van de Nederlandse tak van vluchtelingenorganisatie UNHCR. "Maar er is geen sprake van een crisis. Althans niet in aantallen asielzoekers."

Dat beaamt Lucassen. "Er is lang niet zo'n grote instroom als in 2015, toen grote groepen Syriërs naar Nederland kwamen." Volgens hem laat dit plan zien hoezeer de beleidsmakers de laatste jaren compleet hebben gefaald. "Het is het gevolg van al heel erg lang weigeren om fatsoenlijke opvangcapaciteit in de lucht te houden." Na de vluchtelingencrisis van 2015 sloten veel asielzoekerscentra hun deuren omdat het aantal asielzoekers terugliep.

"En er is nu te weinig politieke wil om het fatsoenlijk te regelen", zegt Lucassen. "Daarom is er paniek in de tent en worden dit soort proefballonnen opgelaten." Hij ziet het als een uiting van onmacht. "Het bevestigt het beeld dat het ons volkomen over de schoenen loopt."

Afschrikwekkend signaal

Lucassen sluit niet uit dat het kabinet met dergelijke plannen komt om asielzoekers af te schrikken. "Het geeft echt een signaal af van 'we willen jullie niet dus daarom verzinnen we dit soort dingen'." Dat signaal herkent Vonkeman van UNHCR. "Want mocht het doorgaan, dan plaats je mensen buiten de maatschappij. Bovendien komt het de integratie niet ten goede."

Van der Burgs plan moet nog onderzocht worden op juridische haalbaarheid. "Er is geen onderzoek voor nodig om te bedenken dat je mensen die zijn gevlucht voor oorlog en geweld dat niet aan kunt doen", zegt VluchtelingenWerk, dat het een "absurd idee" vindt om mensen op een cruiseschip op te vangen.

"Het opvangen van vluchtelingen doe je als samenleving en niet van een afstandje op zee. We begrijpen dat er op dit moment eigenlijk alleen maar moeilijke oplossingen zijn om deze crisis het hoofd te bieden, maar deze is wel een van de lelijkste in zijn soort."

Zowel Lucassen als Vonkeman waarschuwt voor de psychologische impact van de opvang op een cruiseschip. "Het kan problematisch zijn voor mensen die de overtocht in gammele bootjes onder slechte omstandigheden hebben gemaakt", zegt Vonkeman. "Dan kan de opvang op een cruiseschip traumatisch zijn."

Juridische aanknopingspunten

Toch ziet asielrechtadvocaat Stefan Koolen wel aanknopingspunten. "Er staat nergens dat je mensen niet mag opvangen op zee." Maar hij zet er wel vraagtekens bij.

Hij vindt dat alle voorwaarden goed moeten worden onderzocht. Het komt volgens hem neer op drie belangrijke punten. "De noodzaak moet er zijn, de vrijheid van mensen mag niet in het geding komen en er moeten basisvoorzieningen zijn zoals zorg en kans op werk."

Vooral op het gebied van vrijheid wringt het, in de ogen van Lucassen. "Het lijkt nu een drijvende gevangenis. Want het kan allemaal wel zijn dat er loodsboten op en neer naar de wal gaan. Er zal heus geen dienstregeling zijn", zegt hij. "Je kunt er niet even uit", verwacht Vonkeman. "Het wordt een soort eilandje. Ik vind het bedenkelijk."

Het plan helemaal uitsluiten, zo ver gaat asielrechtadvocaat Koolen niet. "Ik ken mensen die in hallen met weinig goede zorg en zonder privacy zitten. Ik kan me voorstellen dat zij best op een cruiseschip willen verblijven. Maar ze moeten er dan wel af kunnen en mensen kunnen bezoeken of een andere omgeving opzoeken."

Gemeenten verplichten

"Het is jammer dat het zo ver heeft moeten komen", zegt UNHCR-directeur Vonkeman. De oplossing is wat haar betreft simpel. "Alle gemeenten moeten verplicht worden om een vooraf bepaald aantal asielzoekers op te vangen. Zo wordt het evenredig verdeeld naar rato van het aantal inwoners. Op die manier hoeven er ook geen grote asielcentra gebouwd te worden. Dat zal een hoop onrust wegnemen."

Dat ziet migratie-expert Lucassen ook als de beste oplossing. "Dat is in ieder geval beter dan leuren en smeken bij gemeenten om mensen op te vangen. Dan ben je afhankelijk van de goede wil van de ene gemeente, terwijl de andere niets doet."

Het kabinet werkt overigens aan een dergelijke aanpak. Staatssecretaris Van der Burg hoopt dat de Tweede en Eerste Kamer in het najaar ermee akkoord gaan, zodat de nieuwe 'dwangwet', zoals die wel wordt genoemd, op 1 januari in kan gaan. Van der Burg zet deze zomer nog een wetsvoorstel op papier.

Dat er vluchtelingen op de grond en op stoeltjes moeten slapen, is bestempeld als een nationale crisis. Hoe kwam het zover? En wat zit erachter? NOSop3 legt het uit: