Omvang online antisemitische uitingen in het Nederlands voor het eerst in kaart

In 2020 werden er zeker 200.000 antisemitische berichten in het Nederlands op sociale media geplaatst. Daarbij gaat het onder meer om tweets, Facebookberichten, reacties op YouTube-video's en openbare chats op Telegram. De bevindingen zijn gepubliceerd in een onderzoek (.pdf) van de Utrecht Data School.

De onderzoekers probeerden de omvang van online antisemitisme in Nederland voor het eerst in kaart te brengen, in opdracht van het Centrum Informatie en Documentatie Israël (CIDI) en het Centraal Joods Overleg (CJO).

In werkelijkheid is het aantal antisemitische berichten nog groter. De onderzoekers hebben alleen tekst kunnen analyseren, en geen afbeeldingen. Veel antisemitisme wordt geuit door middel van plaatjes met daarop bijvoorbeeld tekeningen van Joden met klassieke stereotiepe uiterlijke kenmerken. Daarbij zijn de databases van sommige sociale media, zoals Facebook, niet goed toegankelijk voor onafhankelijk onderzoek.

Impliciet en expliciet antisemitisme

De onderzoekers hebben 107 termen geformuleerd om het web te doorzoeken op berichten die "expliciet of impliciet gerelateerd zijn aan het Jodendom". Het gaat dan om woorden als 'Joods', 'Israël' of 'keppel', en om termen die regelmatig gebruikt worden in antisemitische uitingen, zoals 'Rothschild' of 'Soros'. Rothschild is een van oorsprong Duits-Joodse familie die figureert in veel antisemitische complottheorieën. Hetzelfde geldt voor de Hongaars-Amerikaanse zakenman George Soros.

Op basis van de 107 zoektermen zijn in totaal 1,8 miljoen Nederlandse berichten gevonden uit 2020. Daarvan zijn 9000 berichten uitgekozen waarvan de onderzoekers met de hand hebben vastgesteld of er sprake is van antisemitisme, en zo ja, wat voor antisemitisme.

De onderzoekers maken onderscheid tussen impliciet antisemitisme en expliciet antisemitisme. Van dat eerste is sprake als bijvoorbeeld Joodse personen in verband worden gebracht met negatieve stereotyperingen, zoals dat ze onderdeel uitmaken van de "globalistische elite" die de touwtjes in handen zou hebben.

Van expliciet antisemitisme is sprake als Joden worden uitgescholden om hun Joods-zijn of als er bijvoorbeeld van een "Joodse agenda" gesproken wordt. Ook Holocaustontkenning geldt als expliciet antisemitisme.

Rechts-conservatieve hoek

Op basis van de 9000 bekeken berichten werd een computermodel getraind dat in de hele dataset van 1,8 miljoen berichten zocht naar antisemitische uitingen. Zo'n 200.000 berichten bleken antisemitisch van aard te zijn.

Het grootste deel, 187.000, werd gevonden op Twitter. 88 procent van die berichten was impliciet antisemitisch, 12 procent expliciet. De meeste antisemitische berichten (zo'n 140.000) werden gepost door twitteraars in de rechts-conservatieve en complotdenkershoek.

Onder een groep twitteraars die voornamelijk in het Arabisch twittert, is het percentage antisemitische tweets in de gevonden berichten over Joden zeer hoog, zo'n 20 procent, maar in absolute zin is het een kleine groep.

Jaarlijks herhalen

Ook op YouTube en Telegram komt veel antisemitisme voor. Van zo'n 3700 reacties onder YouTube-video's zijn er bijna 1000 antisemitisch. Meer dan 350 daarvan zijn geplaatst onder video's op het kanaal van Forum voor Democratie, met name onder een video met de titel "Baudet dwingt Kaag toe te geven: D66 steunt manipulatie George Soros!"

Aangezien het onderzoek voor het eerst is uitgevoerd, is het lastig de bevindingen te duiden. Desondanks spreekt het CIDI van "een groot, structureel probleem met antisemitisme" bij online discussieplatforms. CIDI en CJO willen dat het onderzoek jaarlijks wordt herhaald, om zo ontwikkelingen en trends te kunnen ontwaren.