Hoe Poetin een coup tegen hem haast onmogelijk heeft gemaakt
Bloedkanker, parkinson, dementie: over de gezondheid van president Poetin wordt volop gespeculeerd. Oekraïne beweert zelfs dat een Russische staatsgreep nadert - iets waar geen enkele informatie op wijst. De president heeft een coup nagenoeg onmogelijk gemaakt, maar de situatie is wel veranderd sinds de invasie van Oekraïne.
"Ik denk dat de kans op een coup groter is dan voor de oorlog", zegt Naunihal Singh, die zo'n 500 staatsgrepen onderzocht en auteur is van het boek Seizing Power. Volgens hem loopt het risico voor Poetin verder op naarmate de oorlog voor Rusland slechter gaat en de sancties steeds harder aankomen.
Dat betekent zeker niet dat Russische generaals binnenkort Poetin zullen proberen af te zetten. Kenners achten dat op korte termijn zeer onwaarschijnlijk. De Russische economie profiteert nog volop van torenhoge brandstofprijzen. En Poetins greep op de veiligheidsdiensten, strijdkrachten en elite is ijzersterk.
NOS op 3 legde eerder uit hoe Poetin de complete macht heeft gekregen:
"Wie durft te beginnen over een staatsgreep als je weet dat je telefoon wordt afgeluisterd en je bewegingen worden gevolgd?", zegt Mark Galeotti, veiligheids- en Ruslandexpert. De veiligheids- en de inlichtingendienst houden elkaar zelfs in de gaten.
Sinds 2016 is er ook de Nationale Garde, die direct verantwoording aflegt aan de president. Aan het hoofd staat Viktor Zolotov, voorheen bodyguard van president Jeltsin en een van Poetins nauwste vertrouwelingen. Dan is er nog de geheime dienst FSO, met naar schatting enkele tienduizenden agenten. Zij bewaken hooggeplaatste functionarissen, inclusief de president, zelf voormalig KGB-agent.
Toch beweert het hoofd van de Oekraïense militaire inlichtingendienst dat een coup in Rusland onvermijdelijk is. Hij zei onlangs tegen Sky News dat Poetin "erg ziek en er mentaal en fysiek zeer slecht aan toe is" en dat hij de "naderende staatsgreep" onmogelijk kan tegenhouden.
Als Kiev echt denkt dat er een coup aanstaande is, dan zou het juist in hun belang zijn te zwijgen.
Volgens Galeotti is dit een poging van Oekraïne om verdeeldheid te zaaien binnen de Russische elite. "Als Kiev echt denkt dat er een coup aanstaande is, dan zou het juist in hun belang zijn te zwijgen."
Kosten-batenanalyse
De Ruslandexpert denkt dat het veel slechter moet gaan met Rusland voordat Poetin moet vrezen voor zijn leiderschap. De top van de strijdkrachten, de veiligheidsdiensten en de oligarchen: zij maken volgens Galeotti steeds een kosten-batenanalyse.
"Veel van hen zouden Poetin graag zien vallen, maar momenteel is het risico om tegen de president in te gaan veel te groot. De vraag is hoe ze die afweging maken als Poetin ernstig ziek wordt, of als de economie instort."
'Ziek'
Hardnekkige geruchten stellen dat dit eerste scenario al het geval is. Een oligarch zou op geluidsopname hebben gezegd dat Poetin bloedkanker heeft. En een overgelopen KGB-agent beweert dat de 69-jarige president lijdt aan parkinson en dementie.
Die speculatie wordt versterkt door video's waarop Poetin tijdens officiële momenten spastische bewegingen lijkt te maken met zijn rechterhand, of zich vastklemt aan een tafel en opvallend veel met zijn voeten wiebelt:
Galeotti denkt eveneens dat er iets is met Poetin, ook omdat zijn gezicht veel boller is dan pakweg een jaar geleden. "Niemand weet wat het is, behalve de mensen uit zijn directe omgeving."
In essentie draait een staatsgreep om twee dingen, zegt Singh: motief en mogelijkheid. "Het motief kan zijn dat de oorlog slecht gaat, maar tegelijkertijd hebben generaals ook angst voor Poetin." De invasie biedt volgens hem ook mogelijkheden tot samenzwering. "Generaals spreken elkaar voortdurend vanwege de oorlog, dat geeft ze een alibi."
Het Russische leger kent een ijzersterke discipline om te dienen.
Verder sneuvelen er generaals en worden loyale, maar ondermaats presterende commandanten, herplaatst. Vanuit Poetins perspectief kan het gevaarlijk zijn meer capabele, maar mogelijk minder loyale officieren naar voren te schuiven.
Volgens het Britse leger zijn deze week enkele hooggeplaatste Russische commandanten geschorst vanwege veronderstelde militaire blunders. Toch wijst volgens Galeotti nog niets op grote veranderingen binnen de machtsstructuur.
"Vergeet ook niet dat het Russische leger een ijzersterke discipline kent om te dienen. Ik denk dat de meeste militairen zich bij de situatie neerleggen en zo goed mogelijk hun werk proberen te doen."
