Poetins oorlog: naar wie luistert hij nog?

De oorlog in Oekraïne intensiveert in razend tempo, de wapens die president Poetin inzet worden zwaarder, het aantal burgerdoden loopt op. In Rusland klinkt kritiek, bij demonstraties tegen de oorlog liepen tienduizenden Russen mee en nu spreekt ook een tiental oligarchen en een deel van de culturele elite zich tegen de oorlog uit. Vooralsnog lijkt dat geen enkele invloed te hebben op Poetins koers. Maar wat dan wel? Naar wie luistert Poetin nog? Wat kan hem op andere gedachten brengen?

Volgens Ruslandkenner Hubert Smeets wordt de club mensen waarmee Poetin zich omringt steeds kleiner en krijgt hij steeds minder tegenspraak. "Ik dacht eerst dat Poetins oorlogsstrategie breed gedragen werd, maar het lijkt er toch op dat hij deze actie met een heel klein groepje heeft voorbereid."

De mensen die tot deze kleine kring behoren, zijn "allemaal haviken, veel oude bekenden van Poetin uit de KGB-tijd, de zogenoemde siloviki", zegt Oost-Europadeskundige Bob Deen. Het gaat bijvoorbeeld om het hoofd van de veiligheidsraad Patroesjev en het hoofd van de Binnenlandse veiligheidsdienst, Bortnikov. Wie denkt dat de minister van Buitenlandse Zaken Lavrov er ook bij hoort, heeft het mis. Deen: "Hij is niet meer dan Poetins spreekbuis, een woordvoerder."

Binnen de club van ingewijden klinkt geen kritiek op Poetins oorlogspad, maar juist instemming: "De aanval op Oekraïne past helemaal in hun anti-westerse wereldbeeld, waarin Rusland weer een grootmacht moet worden."

Rijke Russen

Ook de Russische elite - de oligarchen die na de val van de Sovjet-Unie steenrijk werden in de schokgolf van privatiseringen - had altijd veel invloed op het Kremlin. Door deze groep hard aan te pakken met sancties, hoopt het Westen dat zij druk uitoefenen op Poetin de oorlog te stoppen.

Deze groep houdt zich doorgaans ver van politieke uitspraken in het openbaar, maar de sancties komen hard aan. Vermogens vervliegen of worden bevroren, jachten in beslag genomen, functies, bedrijven en voetbalclubs moeten worden opgegeven.

En in de afgelopen week meldden zich daadwerkelijk een aantal van hen. Michail Fridman bijvoorbeeld, baas van een van Ruslands grootste banken. In een brief aan zijn medewerkers noemde hij de situatie in Oekraïne een "tragedie" en schreef hij dat "oorlog nooit een antwoord kan zijn".

Een andere bankenman, multimiljardair Oleg Tinkov, schrijft op Instagram: "Nu sterven er in Oekraïne elke dag onschuldige mensen, dit is ondenkbaar en onaanvaardbaar!", gevolgd door de hashtag #geenoorlog.

Maar dat gaat geen indruk maken op Poetin, denkt zowel Deen als Smeets. Volgens hen is het grootste deel van deze groep "doodsbang" voor Poetin, bang dat hij al hun bezittingen en geld afpakt, of erger, dat ze de gevangenis in moeten, zoals in 2003 gebeurde bij oliemagnaat Michail Chodorkovski.

Fridman heeft inmiddels een deel van zijn woorden teruggenomen uit angst voor represailles. De oligarchen worden onder druk gezet om zich niks aan te trekken van sancties, zich aan "de nieuwe economische situatie" aan te passen en daar naar buiten vooral niet negatief over te zijn.

Volk

En hoe zit het met druk vanuit het volk? De demonstraties tegen de oorlog van afgelopen week waren voor Russische begrippen aanzienlijk. Ook al is voor betogers de kans groot om in de cel te belanden, sommige Russen blijven manieren vinden om hun onvrede te uiten. Tot nu toe heeft het protest nog lang niet de grootte waarvan Poetin onder de indruk raakt.

Correspondent Iris de Graaf vroeg op straat Moskovieten naar de oorlog. Veel mensen waren te bang om hun mening te geven:

Een echt grote opstand van het volk is in de nabije toekomst niet te verwachten, daarover zijn alle Kremlinwatchers het eens. Ook niet nu de sancties de Russen hard kunnen gaan raken. Niet alleen zijn mensen bang om opgepakt te worden, "hebben grote demonstraties in het verleden ook niet veel uitgehaald", vertelt correspondent Geert Groot Koerkamp. Hij zegt dat Russen daarom eerder geneigd zijn "de broekriem aan te halen" en door te gaan met leven.

Daarbij krijgt een groot deel van de Russen, zeker als ze vooral televisie kijken, hele andere verhalen over de situatie in Oekraïne: "Uit peilingen zou blijken dat 50 tot 60 procent van de Russen achter Poetins beleid staat. Dat zegt niet zoveel over steun voor deze oorlog, maar vooral over hoe sterk het Kremlin de informatievoorziening controleert." "Er komt een moment dat de waarheid uitkomt, maar vooralsnog doen ze er alles aan om dat te voorkomen."