'Alsjeblieft niet nog meer banen', wat is er aan de hand op de arbeidsmarkt?

• Linda Wisse

  Redacteur economie

Door de recordkrapte op de arbeidsmarkt kunnen werkgevers geen mensen vinden om het werk te doen. En dat merken we ook in het dagelijks leven: minder bussen en treinen, omrijden door een gesloten tunnel en extreme drukte op Schiphol. Maar het grootste probleem noemen economen de economische schade die kan ontstaan doordat cruciaal werk blijft liggen.

Elke sector heeft last van de krapte op de arbeidsmarkt: wat is er aan de hand? We bespreken dat in vier vragen en antwoorden.

Waarom is er spanning op de arbeidsmarkt?

"We zitten voor Nederland in een ongekende situatie", zegt Peter Hein van Mulligen, hoofdeconoom van het Centraal Bureau voor de Statistiek. "Decennia is het adagium geweest: 'werk werk werk', er konden niet genoeg banen zijn. Afgelopen jaar is het tegenovergestelde het geval; er is eigenlijk veel te veel werk. Je zou nu eerder willen zeggen: alsjeblieft niet nog meer banen."

Voor arbeidsmarkteconomen is het krapterecord geen verrassing. In 2017 werd al gewaarschuwd dat werkgevers in de techniek, de zorg en het onderwijs de komende jaren moeite zouden hebben om genoeg personeel te vinden.

Een van fundamentele oorzaken van de krapte is de vergrijzing van de Nederlandse bevolking. Volgens hoogleraar arbeidsmarkt Ton Wilthagen is het omslagpunt van de vergrijzing pas over een kleine dertig jaar: "Als we doorgaan met wat we nu doen, zal de vergrijzing ons nog tientallen jaren parten spelen."

Ook de coronacrisis heeft zijn aandeel gehad in de krapte. Door de miljarden coronasteun zijn veel meer bedrijven overeind gebleven. Ook bedrijven die voor de coronacrisis eigenlijk al niet levensvatbaar waren. Werknemers bleven dus ook vastzitten in de banen, terwijl zij anders beschikbaar zouden zijn geweest voor andere werkgevers.

Wat zijn de oplossingen?

Arbeidsmarkteconomen noemen verschillende oplossingen: deeltijdwerkers meer laten werken door meer en goedkopere kinderopvang en belastingkortingen. Maar ook (jonge) migranten uit het buitenland halen om hier de openstaande vacatures te vullen.

Op dat laatste had de Arbeidsinspectie onlangs kritiek. Zo zouden vooral de werkgevers de voordelen ondervinden van arbeidsmigratie, terwijl de samenleving de kosten draagt. Die discussie is overigens nog niet over, want de Europese Commissie wil het juist makkelijker maken om mensen van buiten de EU hier te laten werken.

Ook moet volgens deskundigen aan de productiviteit worden gesleuteld. Niet alleen door het beïnvloeden van de studiekeuze van jongeren, maar ook door de automatisering en robotisering van werk. Op dit moment wordt de digitale QR-code, die zijn opmars maakte tijdens corona, ook op tafels gebruikt voor bestellingen om het personeelstekort in de horeca op te vangen.

Wel geven deskundigen aan dat de krapte niet simpel op te lossen is. Wilthagen: "Een oplossing voor de arbeidsmarkt is lastig. En aan de dingen die je wel kunt doen, zijn er lastige of ongezellige kanten. Er is niet altijd steun voor een maatregel."

Waarom is er niet eerder ingegrepen?

"We ondergaan de effecten, maar er is weinig concrete actie", zegt hoogleraar Wilthagen daarover. Hij is benieuwd of er een landelijk plan komt, omdat er dan een soort deltaplan voor de arbeidsmarkt moet komen. "Het nieuwe kabinet kwam al moeilijk tot stand en er zijn toen grote opgaven geformuleerd. Maar een arbeidsmarkttransitie ontbrak."

Volgens Wilthagen zouden de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de vakbonden en werkgevers samen in gesprek moeten gaan om verlichting op de arbeidsmarkt te brengen. "Zoals het coronabeleid destijds. Maar het is de grote vraag of dat voor de arbeidsmarkt ook de teneur zal worden."

Minister Van Gennip van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vindt de krapte op de arbeidsmarkt "een groot probleem". Ze zegt met werkgevers en het kabinet aan de slag te gaan om mensen meer uren te laten werken of roosters te veranderen, zodat mensen werk en privé kunnen combineren.

Blijft de krapte?

Het Centraal Planbureau schreef eerder dat de grote krapte op de arbeidsmarkt voorlopig aanhoudt. Maar een faillissementsgolf zou ervoor kunnen zorgen dat de krapte weer afneemt, volgens CBS-hoofdeconoom Van Mulligen. Minister Van Gennip verwacht dat de krapte op de arbeidsmarkt de komende tijd zal stabiliseren.

Hoogleraar Wilthagen wijst op mogelijk mindere tijden voor de economie. "Er wordt weer gesproken van een recessie. Dus als de economie inzakt of op slot moet, zoals tijdens corona, dan lijkt het probleem weer even weg."