'Rusland evacueert niet, wij zijn gedeporteerd. We hadden geen keuze'

• Christiaan Paauwe

  Redacteur Buitenland

Wanneer haar partner niet thuiskomt, besluit Anna hem te zoeken in de verwoesting van Marioepol. Het is eind april en in het oosten van de stad waar ze wonen, wordt hard gevochten. Er liggen zoveel lijken op straat, dat ze maar één conclusie kan trekken: Dmitri moet wel dood zijn.

Maar hij is niet dood. Dmitri is samen met zijn moeder door Russische militairen op straat staande gehouden en op een bus gezet. Voor hun eigen veiligheid, wordt ze gezegd. Dmitri wil niet mee en zegt dat ze naar huis willen. Maar duidelijk is dat hij geen keuze heeft.

Dmitri is een van de ruim een miljoen Oekraïners die Rusland heeft overgebracht naar opvanglocaties en kampen in door Rusland bezet gebied of in Rusland zelf. Moskou spreekt van evacuaties: burgers zouden zo worden gered. Maar Oekraïne zegt dat burgers worden gedeporteerd.

Uit onderzoek van hulporganisaties komt ook naar voren dat vluchtelingen tegen hun wil naar Rusland worden overgebracht. Uit Russische mediaberichten blijkt dat ze onder meer terechtkomen in de buurt van Vladivostok, in het uiterste oosten van Rusland, op vele duizenden kilometers van Oekraïne.

Mensen die geen identiteitspapieren en geld hebben, kunnen Rusland niet verlaten. Ze zijn afhankelijk van opvang verspreid door Rusland.

Dmitri en zijn moeder zaten eerst in een opvanglocatie in een school in Primorske - een plaatsje in de zelfverklaarde 'volksrepubliek Donetsk'. De omstandigheden daar zijn slecht, zegt Dmitri in een interview met de NOS. "Het eten was slecht, mensen moesten op de grond slapen en werden ziek, en er waren niet genoeg medicijnen. Oudere vrouwen zijn overleden toen ik daar zat, ik weet niet waaraan."

Na twee weken worden ze overgebracht naar een kamp in Dokoetsjajevsk, in de buurt van Donetsk. Daar onderzoeken autoriteiten of er niet Oekraïense deserteurs tussen zitten, of activisten of mensen met banden met de Oekraïense regering. Ze ondervragen vluchtelingen en doorzoeken telefoons.

Dit zijn geverifieerde beelden vanuit een school die fungeert als Russische opvanglocatie in Bezimenne:

Dmitri had zijn telefoon niet bij zich. Gelukkig maar, zegt hij, want hij weet niet wat ze zouden kunnen vinden. Toen ze iets vonden bij een andere man, werd die er met zijn vrouw en kind uit gepikt. Soldaten brachten ze naar een auto en reden weg. Wat er met hen is gebeurd, weet Dmitri niet.

Zijn partner Anna heeft van pro-Russische militairen begrepen dat burgers op transport worden gezet en naar opvanglocaties worden gebracht. Mogelijk leeft Dmitri nog, begrijpt ze, dus ze moet ook die kant op. Bovendien wordt nog steeds hard gevochten, en hun huis is inmiddels kapot gebombardeerd. "We besloten ons leven te redden, we konden alleen naar een opvanglocatie in bezet gebied."

De route van Dmitri en Anna:

Anna eindigt met familieleden in een opvang in Novoazovsk, ten oosten van Marioepol. Daar waren de omstandigheden een stuk beter, met bedden en warm water. Ze heeft voor het eerst in weken weer bereik en krijgt goed nieuws. Een bericht van Dmitri, dat hij nog leeft en in een kamp in de buurt zit.

Allebei worden ze gekeurd in het kamp in Dokoetsjajevsk, waarna ze een document krijgen waarmee ze kunnen reizen in bezet gebied en Rusland. Ze zien elkaar weer voor het eerst in Donetsk, waarna ze met de trein naar kennissen in Moskou reizen.

Maar na alles wat ze hebben meegemaakt willen Dmitri en Anna niet in Rusland blijven. Ze hebben geld en documenten om het land te verlaten. Ze reizen door naar Letland. Daar zitten nu in een vluchtelingenopvang. "De militairen die we spraken in Marioepol noemden het evacuaties, maar het zijn deportaties. Want we hadden geen keus."

Anna en Dmitri zijn niet de echte namen, die zijn bij de redactie bekend. Omdat ze nog familieleden hebben in Rusland, willen ze hun verhaal alleen anoniem doen.