De oorlog in Oekraïne vormt volgens voormalig secretaris-generaal van de NAVO Jaap de Hoop Scheffer een "absolute breuklijn" met het directe verleden in Europa. Wat in zijn tijd als secretaris-generaal van de NAVO nog volstrekt ondenkbaar was, gebeurde vandaag. De premiers van Zweden en Finland kondigden de aanvraag van het lidmaatschap aan.
De Hoop Scheffer denkt niet dat de Russische president Vladimir Poetin rekening hield met dit scenario. "Niet alleen zien we een ongehoorde en ongekende solidariteit binnen de NAVO en binnen de Europese Unie zoals zelden tevoren vertoond. Ik denk ook niet dat Poetin rekening heeft gehouden met wat nu mogelijk staat te gebeuren, namelijk dat de NAVO zich met twee belangrijke landen uitbreidt."
De buurlanden Zweden en Finland bleven tot nu toe altijd neutraal. Rusland ziet verdere uitbreiding van de NAVO als een bedreiging.
Proces frustreren
"De Zweden en Finnen hebben in de gaten dat deze aanvalsoorlog van Rusland op Oekraïne tot een totaal ander Europa gaat leiden", zegt De Hoop Scheffer. "Ze hebben altijd gedacht dat zij met een ongebonden, neutrale status voldoende garantie hebben voor hun veiligheid. En zij zien nu Poetin op zijn agressieve wijze opereren en andere landen binnenvallen. Ze denken na hoe zij hun veiligheid kunnen organiseren."
Mochten Zweden en Finland inderdaad willen toetreden tot de NAVO, dan zal Poetin er volgens hem alles aan doen om het proces te frustreren. "In de periode tussen een aanvraag en het de facto lidmaatschap zal hij zonder twijfel proberen zand in de machine te gooien. Op allerlei mogelijke manieren, bijvoorbeeld met cyberaanvallen met militaire oefeningen aan de grens."
Dat Zweden en Finland toetreding overwegen, was in de tijd van De Hoop Scheffer als secretaris-generaal van de NAVO geen optie. "De situatie is totaal veranderd. Destijds wilden de Finnen niet, de Zweden wilden het niet. Ze hechtten aan hun ongebonden status. De politieke leiding wilde het niet. In parlementen was geen meerderheid."
Een eventuele toetreding betekent dat de NAVO geografisch een nog groter gebied gaat bestrijken. "Als dit allemaal doorgaat dan krijgt de NAVO een 1300 kilometer lange grens bij, waar Oost en West elkaar direct raken. Die verhouding tussen Oost en West zal heel anders zijn dan u en ik in de afgelopen decennia hebben meegemaakt."
'Kwetsbare periode'
Zodra de landen zouden besluiten toe te willen toetreden, breekt een kwetsbare periode aan. Tot ze echt lid zijn geworden worden ze nog niet door de NAVO beschermd. Artikel 5, waarin staat dat een NAVO-land dat wordt aangevallen door de andere leden wordt beschermd, gaat pas in werking als een land volledig lid is.
In de tussentijd kan de NAVO al wel politieke steun uitspreken. "Formeel vallen ze niet onder artikel 5, maar in de huidige kwetsbare situatie in Europa met een grote oorlog in Oekraïne, met een agressieve Poetin en agressief Rusland, kan ik mij voorstellen dat er een vorm van politiek overleg gaat plaatsvinden. Dat kan leiden tot vorm van veiligheidsgaranties voor de Finnen en de Zweden, op een moment dat ze wel de aanvraag hebben ingediend. Ze zitten dan in een proces dat je niet in een of twee maanden rond krijgt."
