Vijfde sanctiepakket: 'Alleen sancties op energie kunnen nu nog grote effecten hebben'

• Lisa Schallenberg

  redacteur Economie

Na vier eerdere sanctiepakketten tegen Rusland is vandaag alweer het vijfde sanctiepakket sinds de Russische invasie van Oekraïne aangekondigd. De Europese Commissie wil de import van kolen uit Rusland verbieden en vier Russische banken de toegang ontzeggen tot de Europese markt.

Vooral sancties gericht op energie kunnen nu nog echt grote effecten hebben op de Russische economie, zegt Maria Demertzis, econoom en adjunct-directeur van denktank Breugel.

Het importverbod op steenkool is van die energiegerelateerde sancties de makkelijkste voor ons, zegt Demertzis. "De Europese Unie kan dat wat makkelijker zelf vervangen, of ergens anders vandaan halen. Olie en gas zouden echt de grote maatregelen zijn, maar dat zou ons ook meer pijn doen."

Sancties die niet gericht zijn op energie zullen minder effecten hebben, zegt ze, omdat veel handel al stil ligt. "Veel bedrijven zijn vertrokken, investeringen vallen terug, de consumptie valt terug", zegt ze. De Russische economie krimpt dit jaar met 15 procent, verwacht het Institute for International Finance.

"Als we ook nog stoppen met het importeren van Russische olie en gas, dan zal dat verwoestende effecten hebben op de Russische economie. Mijn persoonlijke mening is dat we dat wel moeten doen, om de oorlog te stoppen."

Ze verwijst naar cijfers van onderzoeksorganisatie CREA, waaruit blijkt dat de Europese Unie sinds de Russische inval in Oekraïne meer dan 19 miljard euro aan Rusland heeft betaald voor fossiele brandstoffen.

Steeds complexer

Met de nieuwe sancties die boven op alle sancties komen die er al waren, wordt het steeds complexer voor bedrijven die handelen met Rusland, zegt Rinske van den Brink, adviseur bij het sanctieloket van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

"Er zijn sectoren die hun producten in theorie nog wel mogen exporteren, maar die lopen tegen andere gevolgen van de sancties aan: de betalingen lukken niet omdat hun klant bankiert bij een bank die uit SWIFT is gezet, bijvoorbeeld." Daarnaast zijn sommige transportbedrijven gestopt met het rijden naar Rusland vanwege de oorlog.

Ook de Europese sanctielijst beperkt de handel tussen Nederland en Rusland. Inmiddels staan op die lijst 877 personen en 62 bedrijven waarmee niet mag worden gehandeld. "Op zich is dat vrij duidelijk", zegt Van den Brink. "Maar je mag ook niet indirect handelen met die personen en bedrijven. En dat is lastig, omdat er soms hele moeilijke constructies achter een bedrijf zitten. Dan is er een moederbedrijf en een zusterbedrijf, en drie schakels daarboven zit een bedrijf van een gesanctioneerd persoon."

Als zo'n gesanctioneerd persoon minder dan 50 procent van de aandelen heeft, of geen zeggenschap heeft over het bedrijf, dan mag het misschien wel, vertelt Van Den Brink. "Maar het wordt steeds onoverzichtelijker."

Welke sanctiemaatregelen de grootste impact hebben is niet te zeggen, zegt Van den Brink. "Inmiddels is het de combinatie aan het worden, die de meeste impact heeft. We spreken ook bedrijven die zeggen: misschien mag het nog wel, maar het wordt zo ingewikkeld dat ik stop."

De roebel

Doel van alle sancties is volgens de Europese Commissie de Russische economie zodanig te beschadigen dat oorlog voeren heel moeilijk wordt. Toch is de koers van de roebel, na een diepe val aan het begin van de oorlog, weer min of meer op het niveau van voor de Russische inval.

Volgens Elwin de Groot, macro-econoom bij RaboResearch, heeft het beleid van de Russische Centrale Bank daar een rol in gespeeld: die heeft de rente verhoogd naar 20 procent, zodat mensen hun roebels zouden aanhouden. "Daarnaast waren er verwachtingen dat Rusland moeite zou hebben om aan zijn betalingsverplichtingen te voldoen, maar daar is het met een aantal kunstgrepen toch aardig doorheen gezeild. En ook de gasbetalingen, waarvan Poetin wil dat het in roebels wordt gedaan, kunnen wat impact hebben gehad."

Toch is het de vraag wat die roebelkoers nu zegt, zegt hij. "Hoeveel gaat er nog om in die markt? We moeten voorzichtig zijn om te harde conclusies te trekken uit het feit dat die roebel weer op het oude niveau is."

Demertzis noemt de huidige roebelkoers volledig kunstmatig. "Dit betekent niks. In de roebel wordt op dit moment niet gehandeld, ook omdat er naast energie nauwelijks handel met Rusland is. De koers van de roebel gaat onder meer omhoog omdat de markt er rekening mee houdt dat Poetin wil dat gasbetalingen in roebels gaan, maar over de stand van de economie in Rusland geeft dit geen informatie."