Drama in straten van Boetsja is 'anders dan raketbeschietingen'

Lijken op straat, ooggetuigenverslagen over beschietingen van burgers: zelden waren verhalen en beelden van Russische aanvallen op Oekraïense steden zo gruwelijk als in Boetsja. Meer dan 300 burgers zijn volgens burgemeester Anatoli Fedoroek om het leven gebracht in de voorstad van Kiev.

De doden op straat, die er waarschijnlijk al dagen liggen, zijn niet gekleed in uniform, maar houden een boodschappentas vast of liggen naast een fiets. Meerdere slachtoffers liggen met hun handen op hun rug gebonden op straat.

De lokale autoriteiten in Boetsja melden dat er 57 mensen werden gevonden in een haastig gegraven greppel achter een kerk:

"Het is een schrijnend moment in de oorlog, anders dan raketbeschietingen en artillerievuur", zegt bijzonder hoogleraar oorlogsstudies Frans Osinga over de berichten vanuit Boetsja. "Het lijken echt standrechtelijke executies te zijn."

Wraak en frustratie

Welk drama heeft zich in Boetsja precies voltrokken? Deskundigen benadrukken dat het nog te vroeg is om dat met zekerheid te zeggen. "Maar als het verhaal waar is dat burgers met hun handen op de rug vastgebonden zijn doodgeschoten, dan is er sprake van een oorlogsmisdaad", zegt generaal buiten dienst Mart de Kruif. "Er is namelijk geen excuus voor het executeren van burgers op straat."

Gevoelens van wraak en frustratie kunnen hierbij een rol hebben gespeeld, denkt Ugur Üngör, hoogleraar genocidestudies aan de Universiteit van Amsterdam. "Wat hier waarschijnlijk is gebeurd, is dat de Russen de veldslag niet hebben kunnen winnen en uit frustratie burgers hebben gedood die in verband worden gebracht met het Oekraïense leger", zegt hij.

Beelden vanuit Boetsja tonen de lichamen op straat. "Mensen liepen daar gewoon, en ze schoten hen zonder reden dood", zegt een man over de gruwelijkheden:

Hoe heftig de beelden ook zijn, voor Üngör komen ze niet als een verrassing. "Dat klinkt misschien cru, maar dat zal zo zijn voor de meeste mensen die onderzoek doen naar oorlog. Dit hebben we ook gezien in Joegoslavië, Tsjetsjenië en Congo: dat veldslagen tegen militaire tegenstanders niet worden gewonnen, en dat er dan wraak werd genomen op weerloze burgers."

Üngör trekt ook een vergelijking met de burgeroorlog in Syrië. "Als het leger van Assad niet kon winnen tegen de rebellen, dan doodden ze burgers die met de rebellen in verband werden gebracht", zegt hij.

Behalve frustratie en wraak, kan het op straat executeren van burgers ook een opzettelijke terreurdaad zijn, legt generaal buiten dienst De Kruif uit. "Ik heb in Afghanistan meegemaakt dat de Taliban zogenaamde overlopers doodschoten in het kader van terreur en om de bevolking bang te maken", zegt hij.

Toch denkt De Kruif niet dat dat het motief was van de Russische militairen in Boetsja. "De troepen waren zich toch al aan het terugtrekken", zegt hij. "Mijn vermoeden is dat dit geen terreur is, maar wraak."

Hardere retoriek

De internationale gemeenschap heeft geschokt gereageerd op de berichten uit Boetsja, en lijkt harder dan voorheen te oordelen over mogelijke oorlogsmisdaden die in Oekraïne worden gepleegd.

"Je ziet dat politici bereid zijn zich robuuster uit te spreken over de oorlog in Oekraïne", zegt bijzonder hoogleraar Osinga hierover. "Het taboe op de beschuldiging van oorlogsmisdaden door Rusland lijkt langzamerhand te worden opgeheven."

Premier Rutte zegt "geschokt" te zijn door de berichten uit de gebieden waaruit Rusland zich terugtrekt. "Nederland en onze partners zullen niet rusten tot de daders van oorlogsmisdaden verantwoordelijk zijn gehouden", schrijft hij op Twitter:

Toch denken de experts niet dat de verhalen uit Boetsja een kantelpunt zullen zijn in de oorlog. "Het is de zoveelste misdaad in een lange waslijst aan misdaden van dit regime en deze oorlog", zegt hoogleraar Üngör. "Als bij onze politici nu pas het idee begint te dagen dat dit een misdadige bezetting is, dan zijn ze daar vijf weken te laat mee. Er is niets fundamenteels veranderd in de aard van het conflict."

Ook Osinga zegt dat de verhalen uit Boetsja passen in het patroon van de Russische oorlogsvoering in Oekraïne. "Het past in het beeld van de rücksichtslose, barbaarse manier van oorlogsvoering", zegt hij.

De Kruif denkt niet dat de houding van de internationale gemeenschap zal veranderen, "hoe gruwelijk de beelden ook zijn", zegt hij. "Er gaat geen no-flyzone komen, de NAVO gaat niet militair ingrijpen, daarvoor is de prijs te hoog."

De generaal buiten dienst ziet daarom geen omslag komen in de oorlog. Ook niet vanuit de Russen. "Poetin gaat zich nu op het zuiden concentreren. Dat is een nieuwe fase in de oorlog, maar die gaat waarschijnlijk niet minder bloedig worden."