Is er toekomst voor kunstmestfabriek Yara in Nederland?

• Rob Koster

  Economieverslaggever

• Thom Opheikens

  redacteur Economie

De kunstmestfabriek van Yara in Zeeuws-Vlaanderen staat in de top 10 in Nederland van de grootste energieverbruikers en fabrieken die de meeste CO2 uitstoten. De fabriek in Sluiskil, op de grens met België langs het Kanaal van Gent naar Terneuzen, is de grootste kunstmestfabriek van Noord-West Europa. Bij de productie worden enorme hoeveelheden gas verbruikt.

Volgens critici kan Nederland prima zonder kunstmestfabriek. Als de fabriek verdwijnt, helpt dat om de klimaatdoelen te halen én het gasverbruik neemt in één klap met twee miljard kubieke meter per jaar af. Dat komt overeen met het gebruik van 1,3 miljoen huishoudens en betekent een flinke hap uit de Russische gasimporten.

Maar kunstmest is ook essentieel om de wereld te voeden. "Je werkt echt aan de primaire levensbehoefte van de mens", zegt directielid Gijsbrecht Gunter van Yara. "Namelijk ons dagelijks brood." Vanwege de oorlog in Oekraïne en de hoge gasprijs dreigt er ook een tekort aan kunstmest. De prijzen zijn tot vier keer zo hoog als vorig jaar.

Maar de gasprijs steeg het afgelopen jaar nog harder. Daarom besloot het Noorse moederbedrijf recent twee vergelijkbare fabrieken in Frankrijk en Italië te sluiten. Hangt dat ook de fabriek in Sluiskil boven het hoofd? "Nee", zegt Gunter. "Allerlei installaties zitten hier dicht bij elkaar. Daardoor gaan wij heel efficiënt met die kuub gas om."

Ook heeft de vestiging in Sluiskil toegang tot diepzeewater, vertelt Gunter. "Daardoor kunnen we grote schepen ontvangen. Dat maakt ons ook logistiek tot een erg sterke speler."

Nieuwsuur ging jaren geleden naar het voedselbos. Dat bos heeft geen kunstmest, gif of extra water nodig, en de opbrengst blijkt hoger dan die van reguliere landbouw. Is dat de toekomst?

Op volle capaciteit produceert de kunstmestfabriek 3,5 miljoen ton kunstmest. "Per jaar gaat het om 600 á 700 van die grote zeeschepen en duizend binnenvaartschepen", zegt Gunter. Tien procent van de in Zeeland geproduceerde mest wordt in Nederland gebruikt. De rest gaat naar de rest van Europa en andere delen van de wereld.

Ultimatum

Yara hoort ook bij de bedrijven waar Milieudefensie na de succesvolle rechtszaak tegen Shell een ultimatum aan stelde. De bedrijven moeten duidelijk aangeven hoe zij de gestelde klimaatdoelen voor 2030 gaan halen. Het ultimatum loopt volgende maand af.

Directeur Donald Pols van Mileudefensie heeft de reactie van Yara niet nodig om een oordeel te vellen over de kunstmestproductie in Nederland. Die moet volgens hem verdwijnen. "Onze hele economische structuur is gebouwd op het feit dat we in Groningen gas gevonden hebben, heel goedkoop gas." Dat hielp volgens Pols om grote industriële gasverbruikers naar Nederland te halen. "Maar dat gas hebben we nu niet meer."

Daarom moet Nederland nu kiezen, vindt Pols, waarbij de keuze wat hem betreft niet op de kunstmestindustrie valt. "Er is geen behoefte aan kunstmestproductie in Nederland en Europa, dat laat de stikstofcrisis zien. De kunstmest moet uit de landbouw gefaseerd worden."

Dat laatste noemt bestuursvoorzitter Louise Fresco van de Wageningen Universiteit een denkfout. "Als wij geen stikstofkunstmest of kunstmest in het algemeen gebruiken, dan gaan onze opbrengsten heel erg snel naar beneden." Wel kan kunstmest volgens Fresco efficiënter ingezet worden.

Of de kunstmest ook in Nederland geproduceerd moet worden vindt Fresco een politieke discussie. "We hebben in ieder geval een kunstmestfabriek nodig die dat heel efficiënt doet en we moeten vooral ook zorgen dat de energie die je gebruikt zo snel mogelijk vergroent."

Groene Waterstof

De kritiek op de kunstmestfabriek in Sluiskil is niet van vandaag of gisteren. De afgelopen jaren heeft Yara daarom met een aantal maatregelen de eigen CO2-uitstoot met 65 procent verminderd, zegt Gunter. Ook werkt het bedrijf aan de afvang en opslag van CO2 en kondigt het de overgang naar waterstof aan.

Technisch is het volgens Gunter geen enkel probleem om van gas op waterstof over te stappen. Het probleem zit in de beschikbaarheid van de hoeveelheden groene elektriciteit die de kunstmestfabriek nodig heeft om de productie op peil te houden en in de prijs daarvan.

Kleine waterstoffabriek

Op dit moment wordt al wel een kleine waterstoffabriek ontwikkeld. Het Deense energiebedrijf Orsted heeft daarbij een plan ingediend voor een waterstoffabriek van 1 gigawatt in Vlissingen of Terneuzen, gekoppeld aan een 2 gigawatt windpark voor de Zeeuwse kust. Dat is qua vermogen maar iets minder dan wat Nederland momenteel aan offshore-windparken in totaal al heeft.

De fabriek én het extra windpark zijn wel plannen voor de wat langere termijn. Als de waterstoffabriek er komt is de verwachting dat hij in 2030 af is. Daarmee zou volgens de website van het project dan 20 procent van de momenteel in de regio fossiel gemaakte waterstof door groene waterstof vervangen kunnen worden.

"An sich mooie plannen", zegt Pols van Milieudefensie. "Mijn beeld is wel dat het uiteindelijk een subsidievoorstel aan de overheid is. Dat is wat anders dan een harde doelstelling met consequenties voor zichzelf als Yara het niet haalt."